Skip to content

Kanak Mani Dixit

  • Home
  • About
  • हिमाल खबरपत्रिका
    • उकालो लाग्दा
  • Nepali Times
    • On the way up
  • Himal Southasian
    • HIMAL
  • Others
    • Articles about Kanak Mani Dixit
    • नागरिक
    • Scroll.in
    • The Kathmandu Post
    • The Rising Nepal
    • Podcasts
  • Books
    • Adventures of a Nepali Frog
  • Petitions
  • Videos
    • Saglo Samaj

नबनौं ‘द अग्ली नेपाली’

August 6, 2018 by admin

हिमाल खबरपत्रिका (२० -२६ साउन, २०७५) बाट

नेपाली पोलिटी (राजनीतिक क्षेत्र र नागरिक समाज) ले आफ्नै खुट्टामा बन्चरो हान्न मन छ भने समुद्रपारहरूका मित्रहरूसित वैरभाव थाले हुन्छ ।

नेपाल जब राणाकालको अन्धकारबाट आधुनिक युगमा प्रवेश गर्‍यो २००७ सालमा, त्यतिबेला समाजको आधुनिकता अँगाल्ने क्षमता न्यून थियो।

उपनिवेश रहेका मुलुकमा अनेकन् व्यवधानका अलावा आधुनिकता, बजार, राज्य संचालनका अवसर र खतरा बुझ्ने मध्यमवर्गीय तप्का तयार थियो । नेपालमा भने त्यो तप्का निर्माण भएको थिएन ।

कसले दियो त हाम्रो समाज र शासक वर्गलाई आधुनिक युगको ज्ञान र बुझाइ ?

मोहनशमशेरको शासनकालमा नेपाल भित्रिएका र पछि संयुक्त राष्ट्रसंघसँग आवद्ध स्वीस नागरिक टोनी हागन आएदेखि यता समुद्रपारका दशौं हजार स्वयंसेवक, परामर्शदाता, विशेषज्ञ, कूटनीतिज्ञ र पर्यटकसम्मले नेपाललाई आधुनिक युगमा प्रवेश गर्न टेको दिए ।

गएको सात दशकमा आएका यस्ता अधिकांश मित्रहरूले भूराजनीतिक अभीष्ट नभई निस्वार्थ भावले सघाए । शिक्षा, सिंचाइ, समाजशास्त्र र वैज्ञानिक अध्ययन, बसाइसराइँ, औलो उन्मूलनदेखि नेपालको अन्तर्राष्ट्रिय पहिचान, आर्थिक सम्भावनाहरूको खोजबिनदेखि पर्यटन विस्तारसम्ममा नेपाललाई पश्चिमाहरूको सहयोग रह्यो ।

बीपी कोइरालाले प्रधानमन्त्री हुँदा स्वयं लेखेथे कि नेपालको पूर्णताबारे जान्ने मौका उनले टोनी हागनको लेखन र फोटोग्राफीद्वारा पाए । नेपालको जातीय विविधता र सामुदायिक पहिचानबारे नेपालीलाई नै बुझाउने काममा पश्चिमा समाजशास्त्रीको ठूलो योगदान छ ।

तर आज नेपालमा एक्कासि समुद्रपारका र विशेषगरी पश्चिमा संस्था र आबद्ध व्यक्तिप्रति जिनोफोबिया (विदेशीप्रतिको विद्वेष) जागेको छ ।

यो जिनोफोबियाले अहिले राजनीतिक नेतृत्व, सरकारी संयन्त्र र केही हदसम्म नागरिक समाजलाई समेत डोर्‍याइरहेछ, र यो प्रवृत्तिले देश र जनतालाई फलिफाप गर्दैन । बरु, नेपालको ‘सफ्ट पावर’ लाई कमजोर बनाइदिन्छ, उत्तरी र दक्षिणी छिमेकलाई हाम्रो मामलामा अझ बढी हावी गराइदिन्छ, र नेपालको समृद्धिमा अपरिहार्य वैदेशिक लगानीलाई समेत ‘नट् वेल्कम्’ भनिदिन्छ ।

आज रफ्तारमा रहेको जिनोफोबिया कसैको षडयन्त्र या ठोस योजना अन्तर्गत नचलेको पनि हुन सक्दछ, तर एक्कासि एक खालको दम्भ भरिएको स्वाभिमानको जालोमा काठमाडौंका शासक, सदनका सांसद र कर्मचारी वर्ग परे जस्तो छ । र, सात दशकमा नभएको पश्चिमाहरूको तिरस्कार आज उम्लिंदैछ ।

पश्चिमाले केही गल्ती गरे नै– शान्ति प्रक्रिया, संविधान लेखन र संक्रमणकालमा हस्तक्षेपकारी भूमिका खेलेर, तर त्यति नै बेलाको भारतको रवैया, क्रियाकलाप र नाकाबन्दीको सन्दर्भमा ती गल्तीलाई तुलनात्मक रूपमा हेरिनुपर्छ ।

सतर्कता अपनाइएन भने जिनोफोबिया अरुकै लागि फलदायी हुनेछ, नेपालीको लागि भने एकछिनको न्यानो सावित हुनेछ ।

नेपालमा दशकौं कार्यरत पश्चिमा दूतावास, दातृ संरचना तथा आईएनजीओले ‘विकास’ को परिभाषा एकदमै फराकिलो बनाउँदै, गएको दशकमा हस्तक्षेप गरेकै हो ।

द्वन्द्वकाल, शान्ति प्रक्रिया तथा संविधान लेखनको संक्रमणकालमा उनीहरूले नेपाललाई एउटा प्रयोगशाला बनाए, हाम्रो मुलुकलाई आ–आफ्नो ‘भिजन’ मा ढाल्न खोजे । मुख्य गल्ती शुरु भयो इयान मार्टिन नेतृत्वको युनाइटेड नेशन्स् मिशन टू नेपाल (अनमिन) को कार्यकालमा ।

त्यो बेला नेपालको पोलिटीलाई एउटा ‘एपार्थाइड रेजिम्’ जस्तो गरी पेश गरियो, लोकतान्त्रिक दलहरूलाई कमजोर बनाइयो, माओवादी शक्तिलाई ‘प्रिभिलेज’ दिइयो र राष्ट्रसंघको सुरक्षा परिषद्लाई बुझाइने अनमिनका आधिकारिक प्रतिवेदनहरू मार्फत नेपाल राज्यप्रतिको सकारात्मक अन्तर्राष्ट्रिय दृष्टिकोणलाई बंग्याइयो ।

अनमिनको कार्यकाल त २०६७ सालमा सकियो, तर यसका असरहरू पछिसम्म रहिरहे ।

पछिल्लो समयमा अनेक बहानावाजी सहित स्थानीय निर्वाचन हुन नदिन विभिन्न बहुराष्ट्रिय र ‘बाइल्याटरल’ निकायहरू लागे, त्यसलाई पनि अनमिनकै ‘देन’ भन्न सकिन्छ । तर आजको दिन ‘अनमिन प्रवृत्ति’ सालाखाला निर्मूल भएको छ ।

यदाकदा नेपाली राज्य र सत्ताधारीहरूको आलोचना हुन्छ भने खुला समाजमा त्यतिको विदेशीको टीकाटिप्पणी पचाउन सक्ने क्षमता र आत्मविश्वास हुनुपर्दछ ।

अफशोच, अनमिनले छाडेको तीतो अनुभवको आधारमा आज नेपालका दक्षिणपन्थी र उग्रवामले जिनोफोबियालाई झण्डाको रूपमा बोकेका छन् र यो एजेण्डा राज्य संचालनमा हावी हुँदै गएको देखिन्छ– उग्र राष्ट्रवादी ‘ओभर रियाक्सन’ सहित ।

यसले पूर्वाग्रह नराखी सहयोग गर्न चाहने पश्चिमा मित्रहरूमा चिन्ता र बहिष्कृत भएको भावना जगाएको छ । नेपालको बृहत्तर हित, देशलाई चाहिने अन्तर्राष्ट्रिय मित्रता तथा पर्यटनदेखि अन्तर्राष्ट्रिय लगानीसम्मको चाहना राख्नेले यस्तो ‘ट्रेन्ड’ लाई तुरुन्तै रोक्नुपर्दछ ।

नेपाल यस्तो मुलुक थियो, जसलाई संयुक्त राष्ट्रसंघको पूरै संरचनाले आफ्नो सही र दीर्घकालीन मित्र ठान्दथ्यो । नेपालीले पनि संयुक्त राष्ट्रसंघलाई औधी मनपराउँथे ।

अमेरिकी पिस् कोर संस्था मार्फत देखि संसारभरिकै स्वयंसेवकहरू नेपालमा आउन तँछाडमछाड गर्दथे । नेपालले पाउने विदेशी सहायतामा पूर्वाग्रह र पूर्वशर्त न्यून नै थिए ।

यहाँको गैरसरकारी क्षेत्रले फड्को मारेको, जनता सुसूचित र जाँगरिला भएको, लोकतान्त्रिक भावनाले गहिरो जरा गाडेको– एउटा कारण समुद्रपारका मुलुकहरूप्रति नेपालको खुलापन नै हो, जो हाम्रो देश प्रवेशको खुला ‘भिसा रेजिम्’ मा पनि प्रष्ट देखिन्छ ।

आज दुई–चार वर्षमै अवस्था यसरी कायापलट भएको छ कि यहाँ कार्यरत राष्ट्रसंघका प्रतिनिधिले नेपालका राजनीतिक नेतागण तथा उच्च ओहदाका कर्मचारीहरूबाट तिरस्कृत भएको महसूस गर्दैछन् ।

जापान, जर्मनी जस्ता पुराना मित्रहरू सिंहदरबारले भारत र चीनसँगको सम्बन्धमा मात्र ध्यान दिएकोमा चकित र चिन्तित छन्, मानौं अरू मित्र नेपाललाई चाहिएन ।

सरकारको कुनै हिस्सा/अंशले तयार पारेको ‘सदाचार नीति’ (इन्टिग्रिटी पोलिसी) ले देशी–विदेशी संस्थाहरूलाई नियन्त्रण गर्ने ‘अतिराष्ट्रवादी दर्शन’ प्रयोग गरेको देखिन्छ । तत्काललाई यो नीति थन्किएको बुझिएको छ, तर उक्त दर्शन त यथावत् रहेकै होला ।

आजसम्म टुरिस्ट भिसा वा विश्वभाषा क्याम्पस मार्फत स्टडी भिसा लिएर हजारौं विदेशी नेपालको सेवा गरेर गए । ठीक छ– यो ‘चोरबाटो’ बन्द गरौं, तर स्वयंसेवकले नेपालको कुनाकाप्चामा सहयोग गर्न वर्किङ भिसा या स्वयंसेवक भिसा दिने परिपाटी त बसालौं ।

कोही धर्म परिवर्तनमा लागेका छन् भने (विशेषगरी अमेरिकी र कोरियाली ‘इभान्जेलिकल’) त्यस्तालाई नियन्त्रण गर्ने तरिका र साधन सरकारसँग छ । तर, धर्म परिवर्तनको हौवामा पूरै विकास क्षेत्र र कूटनीतिक सम्बन्धहरूलाई प्रतिरक्षात्मक बनाउँदै हिंड्नु आफ्नै लागि घातक हो ।

कहावत– ‘द अग्ली अमेरिकन’ ले अमेरिकी व्यक्तित्वको असहिष्णु, अहंकारी चरित्रको पाटो उजागर गर्दछ । नेपालीलाई संसारले चिन्ने मिलनसार, सहिष्णु र सहअनुभूतिपूर्ण भनेर हो । यही नै नेपाल र नेपालीको चिनारी हुनुपर्दछ, जो देशको आर्थिक, सांस्कृतिक, सामाजिक उँचाइको लक्ष्यसँग पनि सम्बन्धित छ ।

बन्नुपरेको छैन हामीलाई ‘जिनोफोबिया’ को आडमा ‘द अग्ली नेपाली’ ।

Post navigation

Previous Post:

सर्वत्र अनर्थ!

Next Post:

को निप्पल, को बटन्!

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Enter the keyword

About


Kanak Mani Dixit, 67, is a writer and journalist as well as a civil rights and democracy activist. He is a campaigner for open urban spaces, and is also active in the conservation of built heritage.

Tweets by KanakManiDixit

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk
Dekheko Muluk

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk

Blogroll

  • Himal Southasian
  • Madan Puraskar Pustakalaya
  • Spinal Injury Rehabilitation Center
  • हिमाल खबरपत्रिका

Categories

Recent Tweets

Tweets by KanakManiDixit

© 2023 Kanak Mani Dixit | Built using WordPress and SuperbThemes