Skip to content

Kanak Mani Dixit

  • Home
  • About
  • हिमाल खबरपत्रिका
    • उकालो लाग्दा
  • Nepali Times
    • On the way up
  • Himal Southasian
    • HIMAL
  • Others
    • नागरिक
    • Scroll.in
    • The Kathmandu Post
  • Books
    • Adventures of a Nepali Frog
  • Petitions
  • Videos
    • Saglo Samaj

अजब-गजबको हाम्रो सम्पत्ति हिमाल चिनौं

July 28, 2021 by admin

हिमाल खबरपत्रिका (१६-२२ पुस, २०७४) बाट

हिमाली शृंखला अरु कसैसँग नभएको अजब–गजबको सम्पत्ति हो– हिमाल, पहाड र तराई–मधेशका नागरिकको।

साथैको तस्वीरलाई नियालौं, मुम्बईको विमानस्थलमा मैले शुक्रबार खिचेको ।

विज्ञापन सफ्टवेयर कम्पनी र्‍याम्को र डाबरको हो ।

अन्धाधुन्द फोटोशप गरी समुद्र वार–पारका हिमालको मिसावट इमेज प्रस्तुत छ, एक तपस्वीको आकारसँगै ।

अझै नजिकबाट नियालौं– बायाँपट्टिको चुचुरो र छेउको मझौला चुचुरोसँग मिल्दोजुल्दो जोडी दायाँपट्टि देखिन्छ ।

के होला यस्तो ?

हो त के भने बायाँपट्टिको चुचुरो धौलागिरि र छेवैको सेतो हिमाल हो थाकखोलाको टुकुचे गाउँ माथि पर्ने टुकुचे । अनि उस्तै दाहिनेको इमेज चाहिं फोटोशप प्रयोगद्वारा अर्कै जस्तो देखाउन खोजिएका उही धौलागिरि र टुकुचे हिमाल !

हिमालै हिमालको देश हो, नेपाल । तर हिमाल चिन्ने जमर्को हामी गर्दैनौं र पनि यस्ता अनेकन् अनर्थ हुने गर्छन् ।

सबै चुचुरा चिन्नुपर्छ भन्ने होइन र यो सामान्य ज्ञानको प्रतियोगिता पनि होइन ।

मात्र यत्ति— हिमाली शृंखलाले हाम्रो मुलुकलाई संसारकै उत्कृष्ट बनाइदिएकोमा पर्वत र पर्वत शृंखलाबारे अलि बढी जान्न खोजे राम्रो र रमाइलो ।

किनभने हेर्दा हिमाल ठिङ्ग उभिएको मात्र देख्दछौं, तर हिम र चट्टानबाट बनेका यी धरोहरमा इतिहास, भूगर्भ, संस्कृति मिसिएको छ ।

आधुनिक युगमा विभिन्न पश्चिमा पर्वतारोही तथा ‘एक्स्प्लोरर’ हरूको लिखतले यी चुचुरो र शृंखलालाई अझै रोमाञ्चक बनाइदिएको छ ।

नेपाल हिमालयका पर्वतहरू एउटै अटुट शृंखला नभई ठूला नदीहरूले छुट्टाछुट्टै गरिदिएका छन् ।

जस्तै पूर्वको कञ्चनजङ्गा र सगरमाथा (चोमोलोङ्गमा) सहितको महालंगुर हिमाललाई अरुण र तमोर नदीले अलग–अलग गराइदिएका छन् ।

गौरीशंकर (छिरिङ्गमा) लगायतको रोल्वालिङ्ग शृंखला र काठमाडौं उपत्यकाको उत्तरमा पर्ने जुगल हिमाल शृंखलालाई भोटेकोशीले अलग गराइदिएको छ भने लाङटाङ र गणेश हिमाललाई त्रिशूली नदीले ।

कञ्चनजङ्गादेखि गणेश हिमाल शृंखलाका मध्यभागसम्म उत्तरी नेपालको हिमालय पानीढलो नेपाल–तिब्बत/चीन सिमाना बन्दछ । यहाँदेखि पश्चिमतिर लाग्दा भने हिमशृंखला उत्तरपट्टिको क्षेत्र पनि नेपालभित्रै पाउँछौं ।

नेपालको बनोट यस्तो छ कि सिमाना उत्तर–पश्चिम लम्कन्छ भने हिमशृंखला पश्चिम । यसैले गर्दा सुम् (छेकम्पार), लार्के भोट, मनाङ, मुस्ताङ, उत्तरी डोल्पो ‘तिब्बती पठार’ को हिस्सा भएर पनि नेपालमै पर्छन् ।

अर्बाैं वर्षको भूगर्भ उत्पत्तिले नेपाल हिमालयलाई अजब–गजबको राष्ट्रिय सम्पत्ति बनाइदिएको छ ।

पहिला दक्षिणएशियाली उपमहाद्वीप अफ्रिकाको हिस्सा थियो, उछिट्टिएर एशियासँग ठोक्किन पुग्यो र यस चट्टानी संघर्षबीच हिमालय शृंखला उठ्यो । शृंखला बढ्दै जाँदा नदीले भने चिर्दै गए ।

एकातिर संसारकै ठूला पर्वत, अर्कोतिर संसारकै गहिरा खोंच । हिमाल र नदीको सम्बन्ध अभिन्न छ ।

काठमाडौंबाट पोखरा जाँदा ठाउँठाउँमा त्रिशूलीलाई उत्तरबाट भेट्ने अन्य नदीहरूको संगम पुग्दा पनि उँभो रहेको हिमालको सन्देश बोकेर आउँछन् ।

पहिला त लाङटाङ र गणेश हिमाललाई अलग बनाउने त्रिशूली नदीले पृथ्वी राजमार्गलाई गल्छीमा भेट्छ ।

अगाडि बढ्दै जाँदा बेनीघाटमा बूढीगण्डकी भेटिन्छ, जो गणेश र गोरखा हिमाल (मनास्लु, बौद्ध, हिमालचुली) बीच बग्दै आएकी छन् ।

अझ पश्चिम लाग्दा मुङलिङटारमा उत्तरबाट मस्र्याङ्दी आउँछिन्, अन्नपूर्ण हिमाल र गोरखा हिमाल छिचोल्दै ।

यी हिमालबीचका उपत्यकाहरूमा पद्मसंभवले (वर्तमान पाकिस्तानको स्वाट क्षेत्रबाट आएर) बौद्ध धर्मको प्रचार गरेथे ।

यी हिमालमुनिका उच्च उपत्यकाहरू हिमाली आध्यात्मको केन्द्रविन्दु भएर ‘बेयुल’ क्षेत्र बने– विपत् र तनावको क्षेत्रबाट आएर आश्रय लिने थलो ।

आधुनिक युगको शुरुआत (सात सालको सेरोफेरो) मा पश्चिमाहरूको पर्वतारोहण र ‘एक्स्प्लोरेशन्’ को केन्द्रविन्दु बन्यो नेपाल ।

राणाकालमा त तिब्बत खुलिसक्दा पनि यो मुलुक बन्दै थियो । सन् १९२२ मा सगरमाथा/चोमोलोङ्गमाका प्रख्यात पर्वतारोही जर्ज लेह् म्यालोरी दार्जीलिङहुँदै उत्तरको टिंग्री फाँट पुगे, अनि रोङ्गबुक गुम्बाको बाटो गर्दै सगरमाथाको पश्चिमपट्टिको उच्च भन्ज्याङ ल्हो ला पुगे ।

त्यताबाट उनले त्यतिबेलासम्मको ‘फर्बिडन किङडम’ तर्फ आँखा डुलाए अनि आफ्नो डायरीमा लेखे– ‘आज मैले दक्षिणपट्टि नेपालमा अनगिन्ती हिमालहरू देखें र सोचें, यी हिमशिखर कसले, कहिले चढ्ने होलान् ?’

उत्ति नै खेर म्यालोरीले नजिकै पिरामिड आकारको शिखर खूब मन पराएर आफ्नी छोरीको नाम क्लेरबाट नामकरण गरिदिए– ‘क्लेर पिक’ ।

दार्जीलिङबाट उनका साथमा गएका पर्वतारोही शेर्पाहरूले आफ्नै भाषामा नामकरण गरिदिए– पुमोरी (छोरी चुचुरो) ।

हिमाली पर्वत, हिमाली उपत्यका र हिमाली नदीहरूको गाथा यिनीहरू जत्तिकै उच्च र गहिरो छ । जति जान्यो उत्तिकै सिक्न बाँकी ।

जति पढ्यो उत्तिकै पढ्न बाँकी । यो गजबको राष्ट्रिय खजाना भण्डार हो, जसबाट आनन्द (र फाइदा पनि) लिन सकिन्छ । त्यसका लागि शुरु कामै हो चुचुरो विशेष तथा विभिन्न शृंखलाहरूको चिनारी बटुल्नु । कालो अक्षर भैंसी बराबर भन्दै सेता हिमालको अपहेलना गर्नु त भएन नि !

यिनै हुन् थातथलोबाट टाढा बम्बईको विमानस्थलमा भित्ते विज्ञापन देख्दा मनमा उब्जेका कुरा ।

हिमाल चिनारीको खाँचोबारे दशकौं अगाडिदेखि नै लेख्दै आएको छु । र, हिमशिखरबारे आम चासो नबढेसम्म शायद लेखिनै रहनेछु ।

Post navigation

Previous Post:

ट्वीटे भइएछ!

Next Post:

लियोपोल्ड क्याफे

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

About


Kanak Mani Dixit, 66, is a writer and journalist as well as a civil rights and democracy activist. He is a campaigner for open urban spaces, and is also active in the conservation of built heritage.

Tweets by KanakManiDixit

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk
Dekheko Muluk
© 2022 Kanak Mani Dixit | Built using WordPress and SuperbThemes