Skip to content

Kanak Mani Dixit

  • Home
  • About
  • हिमाल खबरपत्रिका
    • उकालो लाग्दा
  • Nepali Times
    • On the way up
  • Himal Southasian
    • HIMAL
  • Others
    • Articles about Kanak Mani Dixit
    • नागरिक
    • Scroll.in
    • The Kathmandu Post
    • The Rising Nepal
    • Podcasts
  • Books
    • Adventures of a Nepali Frog
  • Petitions
  • Videos
    • Saglo Samaj

उदारवादी तानाशाह आइदिए हुन्थ्यो कि भन्ने कुरा छोडिदिऔँ

September 4, 2019 by admin

उज्यालो (भदौ १५, २०७६ आइतबार) बाट

अर्थतन्त्र बलियो बनाउनका लागि राजनीतिक स्थायित्व चाहिन्छ । त्यसमा पनि लोकतान्त्रिक स्थायित्व । भौतिक जीवन उकास्ने नै समृद्धि हो । आध्यात्मिक र सुख शान्तिका कुरा व्यक्तिगत हुन् । राज्यको तर्फबाट दिने भनेको भौतिक समृद्धि नै हो ।

ऐतिहासिक कालदेखि नै भौतिक समृद्धि वा राम्रो जीवनयापन दिलाउन सक्ने क्षमता हाम्रो देशमा छ । अरु धेरै देशमा स्रोत नै छैन । तर किन दुई शताब्दीदेखि नेपालीहरु लाहुर जान बाध्य छन् त । पञ्जाबका राजा रणजीत सिंहका पालादेखि अहिलेसम्म भारतलगायतका ठाउँमा मर्न बाध्य किन छन् त ? नेपालीहरुले कस्तो दुःख भोगिरहेका छन् भन्ने कुरा थाहा पाउन लडविग स्टिलरको ‘द साइलेन्ट क्राई’ पुस्तक पढे पुग्छ । राज्य विस्तारको क्रममा कसरी नेपाल निगरिक गरिबीको चपेटामा परे भन्ने यसले स्पष्ट वर्णन गरेको छ ।

सामाजिक सञ्जालले अहिले दक्षिणपन्थलाई अलि सहयोग गरेको देखिन्छ । सेन्ट्रिस्ट र लेफ्टिस्टलाई सामाजिक सञ्जालले त्यति सहयोग गरेको देखिँदैन ।

नेपाली राजनीतिज्ञमाथि अत्यधिक गाली बर्साउने पक्षमा म छैन ।  यो खालि लोकरिझ्याइँको बाटो मात्रै हो । हामीले यदि कसैलाई आलोचना गर्ने हो भने पहिला आफूलाई नै आलोचना गर्नुपर्छ । यदि आफूलाई नागरिक समाजको प्रतिनिधि मान्ने हो भने पहिला नागरिक समाजको नै आलोेचना गरौँ न । बीपी कोइरालाले काठमाण्डौका बौद्धिक जमातका बारेमा लेखेको कुरा पढे पुग्छ ।

आजकाल सामाजिक सञ्जालले विचार निर्माणको धेरै सम्भाव्यता ओगटेको छ । सामाजिक सञ्जालले राजनीतिक क्षेत्रमा असर त  पारेको छ नै । पानीका फोकाहरुझैँ फुटिरहेका छन् । मानिसहरुलाई अल्झाइरहेका छन् तर त्यसले कुनै एउटा तात्विक निष्कर्ष र गन्तव्यमा लैजान सकेको छैन । यो किन यस्तौ भैरहेको छ भन्ने कुरा सबैतिरको कुरा पढेर हामीले नेपाली समाजलाई पनि सुसूचित गर्नुपर्छ । दक्षिण एसिया र बाँकी विश्वको तुलनामा हेर्ने हो भने अहिलेसम्म हाम्रोमा सामाजिक सञ्जाल सभ्य नै छ तर सतर्क रहन अत्यन्तै आवश्यक छ । सामाजिक सञ्जालले अहिले दक्षिणपन्थलाई अलि सहयोग गरेको देखिन्छ । सेन्ट्रिस्ट र लेफ्टिस्टलाई सामाजिक सञ्जालले त्यति सहयोग गरेको देखिँदैन । यसमा सतर्कताको आवश्यकता देखिन्छ ।

नेपालको सन्दर्भमा भन्ने हो भने वास्तविक सामाजिक, राजनीतिक र आर्थिक परिवर्तनको मूल फुटेको २०४६ सालपछि नै हो । २०४६ सालको जनआन्दोलन वा जनआन्दोलन १ भन्दा पनि फरक पर्दैन, त्यसले हो हामीलाई अगाडि बढाएको । हामीलाई ओपन सोसाइटी(खुला समाज) तर्फ लगेको २०४६ सालको जनआन्दोलन र २०४७ सालको संविधानले नै हो । हामीमध्ये कतिले २०४७ सालको संविधानलाई बिदाइ गर्दा सलाम ठोक्यौँ थाहा छैन, तर मैले चाहिँ सलाम ठोकेँ । हामी जति बोलिरहेका छौँ त्यही ०४७ सालको संविधानले नै हो । हामीलाई लोकतान्त्रिक शब्द पनि ०४७ सालकै संविधानले दिएको हो ।

बेनेभोलेन्ट डिक्टेटिरसिप(उदारवादी तानाशाह) को खोजी हामीले छाडिदिऔँ । एउटा त्यस्तै शासक आइदिए त हुन्थ्यो नि भन्ने कुरा नगरौँ । यदि उदारवादी तानाशाहको सम्भावना कतै हुन्छ भने भुटानको जस्तो हेरेडेटरी किंगसिपमा हुन्छ । हाम्रो त स्थापना कालदेखिकै हो नि  । हाम्रो जस्तो देशमा त्यस्तो तानाशाहले केही गर्न सक्ने अवस्था छैन । बेलाबेला हामी एउटा ली क्वान यु आइदिए हुन्थ्यो भन्छौँ । हाम्रो राजनीतिक यात्रालाई अगाडि बढाउने क्रममा यस्तो माग राख्दा निकै नै विचार पुर्याउनुपर्छ ।

नेपालसँग सफ्ट पावर छ । कहिलेकाहीँ अलिकति चिन्ता लाग्छ, नेपालमा के पो हुन आँट्यो, बिग्रन आँट्यो भनेर । यसरी चिन्ता लाग्नुको कारण के हो भने नेपालसँग भएको सफ्ट पावर आफूले पनि नबुझ्नु र परिचालन पनि गर्न नसक्नु हो । हरेक नौ महिनामा हामीलाई यस्तो लाग्दो रैछ कि यो सरकार गैदिएजस्तो हुन्थ्यो । पछिल्लो १० वर्षयताको संक्रमणकालीन समयमा सरकार फेरिने र बन्ने कुरा भैरहेकाले पनि यस्तो भएको होला । त्यसैले सरकार फेर्ने कुरा हाम्रो वंशाणुगत विशेषता नै हो कि जस्तो भैसक्यो ।

सरकारले राम्रो काम गरेन पनि त्यसको आलोचना गर्ने ।  अर्को चुनावलाई आफ्नो आधार बनाउने हो नि । चुनाव लोकतान्त्रिक, खुला र प्रतिस्पर्धात्मक बनाउनलाई चाहिँ ध्यान दिनुपर्छ । अंग्रेजीमा एउटा ‘सेभेन इयर इच’ भन्ने फिल्म छ । सरकारको सवालमा नेपालमा चाहिँ नाइम मन्थ्स इच । नौ महिनामा सरकार फेरिहाल्ने बानीबाट हामी मुक्त हुनुपर्छ । मैले यो सरकारको प्रतिरक्षा गरेको चाहिँ नठान्नुहोला ।

तुलनात्मक हिसाबले नेपालको अवस्थालाई हामीले हेर्नुपर्छ । लोकरिझ्याइँको माहोलमा सबै बिग्रियो भन्ने सुन्नुपर्छ । तर हामीले बिग्रेको छ छैन त हेर्नुपर्यो नि । आफ्नो सन्दर्भ सपार्नुपर्छ । तर अरु देशलाई हेरेर हामी त्यहाँ त पुगेका छैनौँ नि भन्न चाहिँ पर्छ । अहिले संसारमा को को छन् ? अमेरिकामा डोनाल्ड ट्रम्प, बेलायतमा बोरिस जोनसन र भारतमा नरेन्द्र दामोदरदास मोदी छन् । तपाईँले यी देशहरुको लोकतन्त्र र यी नेताहरुको लोकतन्त्रप्रतिको लगावबारे आफै मूल्यांकन गर्नुस् र हामी कहाँ छौँ हेर्नुस् ।

विशेषगरी हाम्रा गैरमाओवादी नेतागणहरुको लोकतन्त्रप्रतिको लगाव हेर्नुस् । माओवादी नेताहरुलाई अझै पनि रुपान्तरणका लागि मौका दिनुपर्ने जस्तो देखिन्छ । भन्दा राम्रो नसुनिए पनि छिमेकी देश भारतमा अहिले लोकतन्त्रको अवस्था हेर्नुस् न । बंगलादेशको अवस्था पनि त्यस्तै छ ।  भारतका मिडियाले बंगलादेशमा लोकतन्त्र खतरामा छ नभनेसम्म हामीले त्यहाँको अवस्था थाहा पाउँदैनौँ । बंगलादेशमा कुनै पनि बेला ठूलो अशान्ति फैलन सक्ने सम्भावना रहेको छ । किनभने भारतले पोसेर एउटा सरकार राखेको छ । त्यो सरकारले एकतन्त्रीय शासन बनाउनलाई शेख हसिनालाई छुट दिएको छ ।

श्रीलंकाको इस्टर सन्डे बम विस्फोट हेर्नुस् । पाकिस्तानको त कुरै नगरौँ । यी सबै हेर्दाचाहिँ हामीले अहिलेसम्म खुला समाज राखिरहेका छौँ भनेर बुझ्नुपर्यो । नेपालमा खुला समाज हुनु भनेको अरुका लागि पनि आशाको दियो हो । तुलनात्मक रुपमा हामी ठिक छौँ । खुला समाजको अवधारणालाई निरन्तरता दिँदै जाने हो भने समृद्धि ढिलो चाँडो सम्भव छ ।

समृद्धिको सम्भाव्य

इतिहासले नै नेपाललाई अत्यन्तै सम्भाव्यता दिएको छ । दक्षिण एसियामा यो आकारको र सार्वभौम देश बन्न पाउनु हाम्रो अहोभाग्य हो । यो हामीलाई इतिहासले नै दिएको हो । हामीले यसलाई समृद्धिका लागि प्रयोग गर्नुपर्छ । विगतमा ३०–४० वर्ष जसजसले यो देश हाँके, उनीहरुमाथि पनि अभिभारा र जवाफदेही थोपरिन्छ । इतिहासले हामीलाई सार्वभौम भूगोल दियो । हामीले हाम्रो मिस्टेक आफै गर्न पाउँछौँ । गल्ती गरेर गल्ती सच्याउँन पाउछौँ । नेपालजत्रै अर्को कुनै दक्षिण एसियाली क्षेत्रलाई हेर्नुस् न । बलोेचिस्तान हेर्नुस्, असमलाई हेर्नुस् नेपालजत्रै आकार हो । हामीले गर्न सक्ने कुरा असमले कहिल्यै गर्न सक्दैन ।

उदाहरणका लागि २०४६ सालपछि हामीले रेडियो स्थापना गर्नुपर्छ भनेर एउटा अभियानमा लाग्यौँ । १५ वर्षमा नेपालमा जुन खालले रेडियो स्थापना भए त्यो दक्षिण एसियाका कुनै ठाउँमा हुनै सक्दैन । त्यो पनि एफएम रेडियो आफैले समाचार उत्पादन र प्रसारण गर्न पाउने गरी । लागिपरे सम्भव रैछ भने हुने रैछ भन्ने प्रमाण हो यो । नेपालमा राज्यको पनि एजेन्सी(क्रियाशीलता) छ । नागरिकको पनि त्यस्तै एजेन्सी छ । नेपाली जनताले ४६ सालमा निरंकुश राजतन्त्रलाई ढाले । त्यसले पनि नेपालीहरुले चाहेको बेला गर्न सक्छन् भन्ने देखाए ।

अर्को नाकाबन्दीका बेला ५ महिनासम्म नेपाली जनताले भारतलाई देखाइदिए कि हामी ढल्नेवाला छैनौँ । त्यसमा हाम्रा नेता र राजनीतिक दलको सहयोग पक्कै पनि थियो । तर नेपाली जनता नै प्रमुख थिए नाकाबन्दी सामना गर्ने कुरामा  । त्यसैले नेपाली समाजमा एउटा सेन्स् अफ् एजेन्सी रहेको देखिन्छ ।

डेढ दुई वर्षभित्र हामी बिजुलीमा आत्मनिर्भर हुन्छौँ । यो कुरामा अहिलेको सरकार र यसअघिका सरकारलाई धन्यवाद दिए हुन्छ  ।  बिजुलीमा आत्मनिर्भर भएसँगै हाम्रो अर्थतन्त्रमा परिवर्तन आउँछ । हाम्रो डिजेल आयात घट्नेछ । हामी क्लिन इनर्जीको बाटोमा हिँड्नेछौँ । स्रोत कम हुँदाहुँदै पनि जसरी कोस्टा रिका संसारसामु नमुना बनेर उभिएको छ त्यसरी नै नेपालले पनि संसारसामु एउटा उदाहरण पेश गर्नेछ । त्यस्तै भारत र चीनको बीचमा रहेको भूगोल, पर्यटन, हाइड्रोपावर नै नेपालको समृद्धिको सम्भावना हुन् ।

समृद्धिको प्राप्ति

समृद्धिको प्राप्ति लोकतान्त्रिक स्थायित्व नै चाहिन्छ ।  लोकतान्त्रिक स्थायित्वसँगै सुशासन चाहिन्छ । वर्तमान सरकार १८ महिना बितिसक्दा पनि सुशासनको अनुभूति गर्न सकिएको छैन । धेरै कारण छन् वा होलान् । तर कतिपय कुरामा हामी लापर्वाही हो वा नियतवश हो हामी सरकार चुकेको देख्छौँ । तर यही सरकार अझ ३ वर्ष चल्ने भएकाले यसले सुशासनतर्फ ध्यान दिनैपर्छ । सुशासन दिलाउन संघीय सरकारमात्रै लागेर पुग्दैन, प्रान्तीय र स्थानीय सरकार पनि लाग्नुपर्छ । अहिले हामीमा कन्फ्युजन रहेको छ । हामीले संविधान पढेकै छैनौँ । त्यसैले संविधान पढेर त्यसअनुरुप अगाडि बढ्यौँ भने समृद्धि सम्भव छ ।

सक्षम प्रतिपक्षबिना समृद्धि सम्भव छैन । अहिलेको अवस्थामा नेपाली कांग्रेस सक्षम प्रतिपक्ष बन्न नसकेको अवस्था वास्तविकता हो । त्यस्तै सत्तारुढ पार्टी नेकपाभित्र पूर्व माओवादी र पूर्व एमालेभित्रको रस्साकस्सी कता जान्छ त्यसले नै मुलुकलाई डोर्‍याउनेछ । त्यसैले जनताको बहुदलीय जनवाद(जबज) प्रतिको बहस नेकपाभित्रको होइन, हामी सबै नागरिकको हो किनभने यो बहस नेपालको सबैभन्दा ठूलो पार्टी लोकतान्त्रिक रहन्छ कि रहँदैन भन्ने कुरा हो ।

शान्ति प्रक्रिया नटुंगिकन लोकतान्त्रिक स्थायित्व प्राप्त गर्न सकिँदैन । द्वन्द्वकालका बालयोद्धा, गैरन्यायिक, तथा बेपत्ता पारिएका व्यक्तिको मुद्दा नसुल्झेसम्म लोकतान्त्रिक स्थायित्व पनि हुँदैन र समृद्धि पनि आउँदैन ।

बाह्य हस्तक्षेपबाट नेपाल मुक्त हुनुपर्छ । बाह्य हस्तक्षेपबारे हामी चनाखो हुनैपर्छ । नेपालमा सबैभन्दा बढी भ्रष्टाचारको नाइकेलाई अख्तियारको प्रमुख बनाइयो । राष्ट्रपतिदेखि प्रधानमन्त्रीसम्मले बाध्यता भन्नुभयो । हिजोसम्म त बनाउँदैनौँ भन्नुहुन्थ्यो त भन्दा बाध्यता भन्ने जवाफ आयो । नेपाली राजनीतिबाट यो बाध्यता भन्ने शब्दै हटाइदिऔँ ।

हामीले समृद्धि र लोकतान्त्रिक स्थायित्वको बाटो रोज्ने हो भने सशस्त्र विद्रोहको विरोध गर्नुपर्छ । यदि हामीले विप्लवको क्रियाकलापलाई बौद्धिक हिसाबले चुनौती दिएनौँ भने त्यसको परिणाम नकारात्मक हुन सक्छ ।

त्यस्तै नेपाली सेनालाई सैन्य क्षेत्रमा मात्रै लगाउनुपर्छ । नेपाली सेनालाई नागरिकको जीवनमा पत्यक्ष असर पर्ने खालको काममा लगाउनु हुँदैन । नेपाली सेनालाई आधुनिक बनाउनुपर्छ । संख्या घटाउनुपर्छ । नेपाललाई एक लाखभन्दा बढी सेना चाहिँदैन । नेपाली सेनालाई अत्याधुनिक बनाउने हो तर उसलाई सैन्य काम मात्रै लगाउनुपर्छ ।

त्यस्तै हामीलाई संविधानको मूल मर्मअनुसारको समावेशी राज्यको आवश्यकता चाहिएको छ । त्यसअनुसार काम भैरहेको छैन । त्यस्तै, भौतिक पूर्वाधारको विकासका क्रममा हामीले वातावरणलाई पनि ध्यान दिनुपर्छ । वातावरण संरक्षण भनेको कन्सलटेन्सी चलाउने काम मात्रै हुनु हुँदैन । प्राकृतिक सम्पदालाई संरक्षण गरेर नै हामी समृद्धिको बाटोमा हिँड्नुपर्छ ।

नेपालको पब्लिक हेल्थ र सार्वजनिक शिक्षामा निकै सुधार गर्नुपर्ने देखिन्छ । नेपालमा स्वास्थ्य सेवा सर्वसुलभ र गुणस्तरीय बनाउनै पर्छ । सक्षम र स्वस्थ नागरिक नभै समृद्धि सम्भव छैन । नेपालबाहिर कम्तीमा ५०  लाख मान्छे दुःख गरिरहेका छन् । छोराछोरी र परिवारको खुशीका लागि भन्दै उनीहरु विदेशिएका हुन् । बालबच्चा पढाउनेबाहेक उत्पादनशीलमा उनीहरुले लगानी गर्न सक्ने अवस्था छैन । हाम्रो ध्यान खाडी, मलेसिया र भारतमा रहेका नेपाली नागरिकलाई ध्यान दिनुपर्छ । उनीहरुलाई नेपाल फिर्ता गर्ने वातावरण सिर्जना गर्नुपर्छ । जो ग्रीन कार्ड र सुखसयलका लागि पश्चिमा देशहरु गए उनीहरुलाई त नेपालको माया पनि छैन ।

त्यसैले विदेशमा गएका नेपाली नागरिकलाई फिर्ता बोलाएरै नेपाललाई समृद्धिको बाटोमा लैजाने हो । त्यसका लागि संविधानको मर्मअनुसार चल्ने संविधानवाद नै प्रमुख आधारस्तम्भ हो ।

–शुक्रबार साझा पार्टीले आयोजना गरेको ‘साझा नीति बहस – समृद्धि कस्तो र कसरी’ अन्तरक्रियात्मक कार्यक्रममा वरिष्ठ पत्रकार कनकमणि दीक्षितले व्यक्त गरेको मन्तव्यको सम्पादित अंश

Post navigation

Previous Post:

‘मञ्जु गुरुङ’ को बयान

Next Post:

‘द युनिभर्सल गुड्नेस् अफ् म्यान्’

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Enter the keyword

About


Kanak Mani Dixit, 67, is a writer and journalist as well as a civil rights and democracy activist. He is a campaigner for open urban spaces, and is also active in the conservation of built heritage.

Tweets by KanakManiDixit

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk
Dekheko Muluk

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk

Blogroll

  • Himal Southasian
  • Madan Puraskar Pustakalaya
  • Spinal Injury Rehabilitation Center
  • हिमाल खबरपत्रिका

Categories

Recent Tweets

Tweets by KanakManiDixit

© 2023 Kanak Mani Dixit | Built using WordPress and SuperbThemes