Skip to content

Kanak Mani Dixit

  • Home
  • About
  • हिमाल खबरपत्रिका
    • उकालो लाग्दा
  • Nepali Times
    • On the way up
  • Himal Southasian
    • HIMAL
  • Others
    • Articles about Kanak Mani Dixit
    • नागरिक
    • Scroll.in
    • The Kathmandu Post
    • The Rising Nepal
    • Podcasts
  • Books
    • Adventures of a Nepali Frog
  • Petitions
  • Videos
    • Saglo Samaj

एक परोपकारी, तीन मूर्ति

April 23, 2018 by admin

हिमाल खबरपत्रिका (९-१५ वैशाख, २०७४) बाट

भारतबाट नेपाल उक्लेकी रानी जगदम्बाको ललितपुरमा यत्तिका मूर्ति कसरी ठड्याइन पुगे ?

पुल्चोकस्थित लबिम मलमा हालै स्थापित धर्मराज शाक्यद्वारा निर्मित मूर्ति । तस्वीरहरुः बिक्रम राई

ललितपुरको पुल्चोकमा एक किलोमिटरको घेराभित्र एक महिलाका तीन–तीन वटा मूर्ति फेला पर्दछन् । शायद नेपालमा यस्तो अन्यत्र कतै भएको छैन । यी अर्ध कदका तीनवटै मूर्ति रानी जगदम्बाकुमारी देवी राणाका हुन् ।

रानी जगदम्बा लखनऊ नजिकैको एउटा रजौटा खानदानकी विदुषी थिइन् । उनको विवाह महाराज चन्द्रशमशेरका कान्छा छोरा मदनशमशेरसँग भएपछि उनी भीमफेदी उकालो हुँदै ‘विरानो देश’ नेपाल खाल्डो भित्रिइन् ।

क्रिकेट राम्ररी खेल्ने, मिजासिला तर मदिरा सेवन अलि बढी गर्ने मदनशमशेरको अल्पायुमै मृत्यु भयो । युगल तस्वीर हेर्दा एकदमै रहरलाग्दो ‘आधुनिक’ पाराको देखिने भए पनि मदनशमशेर र रानी जगदम्बाको जोडी जमेको थिएन र सन्तान पनि भएनन् ।

रानी जगदम्बा।

आखिरमा १९७५ सालमा गोण्डा शहरमा जन्मेकी रानी जगदम्बाको २०४५ सालमा पाटन श्रीदरबार टोलमा निधन भयो ।

मदनशमशेरको निधनपश्चात् रानी जगदम्बालाई नेपाली सिकाउन खटिएका मेरा हजुरबुबा केदारमणि तथा हजुरमुवा विद्यादेवीलेउनका अभिभावक र सल्लाहकारको भूमिका निभाउन पुगे । त्यसैताकादेखि गैह्रीधाराबाट पुल्चोक सरेको केदारमणि परिवारको ‘फलिफाप’ पनि भएको हो ।

रानी जगदम्बाको दरबारिया कार्यमा सघाउन मेरा बुबा कमल दीक्षितलाई कलकत्तामा एमए तहको पढाइ छोडेर आउन अह्राइयो । त्यतिबेलादेखि नै रानी जगदम्बा, केदारमणि, विद्यादेवी तथा कमलबीच दरबारको सम्पत्तिबाट परोपकारी या समाजकेन्द्रित काम गर्ने एक खालको सहकार्य हुन गयो ।

मदन स्मारक माविमा श्रीमान् मदनशमशेरका साथ युवावस्थामा रानी जगदम्बा ।

यसै सन्दर्भमा मदन पुरस्कार गुठी र मदन पुरस्कार पुस्तकालयदेखि रानीपोखरीबीच रहेको बालगोपालेश्वर मन्दिर (नामको बारेमा ऐतिहासिक बहस कायमै छ) को गजुरमा सुनको जलप लगाउने, केदारनाथ, बनारस र रामेश्वरम्मा नेपाली धर्मशाला निर्माण गर्ने, काभ्रेको कर्केटारका दनुवार समुदायलाई जग्गा फुक्का गर्नेदेखि तेह्रथुमको संक्रान्तिमा पाइप बिछ्याएर पानीको धारा पर्‍याउनेसम्मका काम भए ।

ललितपुरको श्रीदरबार वरिपरिका धेरै घरजग्गा केदारमणि परिवारलगायत आठपहरिया, पुजारी, डिट्ठा, धोवी आदिलाई बाँड्ने काम भयो । यसै क्रममा कमल दीक्षितको आग्रहमा केही ठूला टुक्रा जग्गा संस्थागत हस्तान्तरण भए ।

यीमध्ये श्रीमहल दरबार प्राङ्गण कृषि विश्वविद्यालय बनाइने शर्तमा प्रम बीपी कोइरालालाई हस्तान्तरण गरियो, जहाँ पछि स्थानीय विकास मन्त्रालय बस्यो । अहिले आएर यो ‘डोलिडार’ भन्ने सरकारी विभागको मातहतमा छ ।

साझा यातायात परिसर अगाडि ।

संस्थागत हस्तान्तरणको क्रममा श्रीमहलकै छेउका जग्गामध्ये १० रोपनी ४ आना पाटन कलेजलाई (हाल लबिम मलले लिजमा लिएको), २६ रोपनी ३ आना मदन स्मारक विद्यालयलाई र २१ रोपनी १० आना ३ दाम साझा यातायातलाई बाँडियो ।

रानी जगदम्बाको उदारताकै कारण शहरबीच यसरी ठूलो क्षेत्रफलको जग्गा सार्वजनिक प्रयोगमा आएका हुन् । यसैकारण पुल्चोक क्षेत्रमा एउटै दानवीर, परोपकारी रानी जगदम्बाका तीन–तीन मूर्ति उभिन पुगे ।

साझा यातायात अगाडि र मदन स्मारक स्कूलको मूर्ति अमर चित्रकारद्वारा सिर्जित हो भने लबिम मलमा रहेको मूर्ति धर्मराज शाक्यद्वारा निर्मित ।

Post navigation

Previous Post:

वीरताको गाथा, पीडाको व्यथा

Next Post:

लडाइँको साक्षी: बेनीको खम्बा

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Enter the keyword

About


Kanak Mani Dixit, 67, is a writer and journalist as well as a civil rights and democracy activist. He is a campaigner for open urban spaces, and is also active in the conservation of built heritage.

Tweets by KanakManiDixit

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk
Dekheko Muluk

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk

Blogroll

  • Himal Southasian
  • Madan Puraskar Pustakalaya
  • Spinal Injury Rehabilitation Center
  • हिमाल खबरपत्रिका

Categories

Recent Tweets

Tweets by KanakManiDixit

© 2023 Kanak Mani Dixit | Built using WordPress and SuperbThemes