Skip to content

Kanak Mani Dixit

  • Home
  • About
  • हिमाल खबरपत्रिका
    • उकालो लाग्दा
  • Nepali Times
    • On the way up
  • Himal Southasian
    • HIMAL
  • Others
    • Articles about Kanak Mani Dixit
    • नागरिक
    • Scroll.in
    • The Kathmandu Post
    • The Rising Nepal
    • Podcasts
  • Books
    • Adventures of a Nepali Frog
  • Petitions
  • Videos
    • Saglo Samaj

छुच्चै हुनुपर्ने?!

July 31, 2020 by admin

हिमाल खबरपत्रिका (१२-१८ साउन, २०७६) बाट

ट्विटरले विचार निर्माणकर्ता र सम्पादक समेतलाई नियन्त्रणमा लिन थालेको देखिन्छ, जुन समाजको लागि नयाँ जोखिम बन्न सक्छ । 

हालै प्रकाशित ‘नेपाल मिडिया सर्भे २०१९’ का अनुसार, देशको जनसंख्याको ३३ प्रतिशतले इन्टरनेट चलाउँछन् । यीमध्ये ९९ प्रतिशतले मोबाइलमै इन्टरनेट चलाउँछन् । र, मोबाइलमा सबैभन्दा बढी ८८ प्रतिशतले फेसबूक चलाउँछन् भने २ प्रतिशत जति मात्र ट्विटरमा चहार्दा रहेछन् ।

तर पनि बौद्धिक, विचार निर्माणकर्ता र पत्रकारले बढी प्रयोग गर्ने भएकोले ‘ट्विटे’ को संख्या सानो भए पनि प्रभाव फेसबूक र अन्य सामाजिक सञ्जाल उपकरण भन्दा धेरै बढी छ ।

खबर प्रवाह, विचार निर्माण र सूचनाको लोकतन्त्रीकरणमा ट्विटरको ‘इम्प्याक्ट’ ठूलो छ । सामाजिक सञ्जालको नयाँ दुनियाँ एक्कासि फस्टाउँदा ट्विटर प्रयोगका नियम र मर्यादाको ‘प्रोटोकल’ पनि सबै हामी आफैंले बनाउनुपर्ने भएको छ । विगतमा कुनै नयाँ विज्ञानमा आधारित प्रविधिको प्रयोग (मिडियाको सन्दर्भमा छापाखाना, टेलिफोन, टेलिग्राफ, कम्प्युटर . . .) पश्चिमा मुलुकमा आविष्कार हुन्थे र ‘प्रोटोकल’ (प्रयोगको विधि) पनि उतै निर्धारित हुन्थ्यो, विकासशील मुलुकमा आउनु धेरैअघि ।

तर आजकालको सूचनाप्रविधि विकासमा यस्तो ‘लिड टाइम्’ हुँदैन, र अमेरिकाको न्यूयोर्कमा आज लोकार्पण भएको नयाँ आइफोन या एप् भोलि नै काठमाडौं भित्रिन्छ ।

ट्विटरले हाम्रो समाज र दिमागमा ल्याइरहेको उथलपुथल हामी आफैंले बुझ्न बाँकी नै छ । र, अरु सामाजिक सञ्जाल उपकरणभन्दा ट्विटरको आफ्नै विशेषता छ, सूचना फैलाउने काम आफ्नै पाराको छ । थोरै (२८०) अक्षरमा आफ्नो विचार राख्नुपर्ने हुँदा यसले लेखन सीप त माग्दछ, सवालजवाफ तत्कालै हुनाले निरन्तर चनाखोपन पनि । ट्विटरले आफ्ना राम्रा, नराम्रा, सारगर्भित वा अपरिपक्व विचारलाई आर्काइभ् गर्ने हुँदा आज व्यक्त धारणाका लागि ‘ट्विटे’ पछिसम्म जवाफदेही हुनुपर्ने हुन्छ ।

अनुसन्धानकर्ता बताउँछन्, कसैको १०० ट्विट हेरिसक्दा नसक्दै उसको राजनीतिक झुकाव, या सामाजिक र पारिवारिक अवस्था — हुँदाहुँदा ट्विटर प्रयोगकर्ता ‘स्ट्रेट’ वा ‘गे’ के छ — सबै थाहा भइसक्छ । यस अर्थमा मानिसको अन्तर्य, व्यक्तिगत जीवन पनि ट्विटरले सबैसामु खोलिदिन्छ, मिजास र बानीबेहोरा छरपस्ट पारिदिन्छ ।

कुनै पनि कुरा समय नलिइकन लेखिहाल्नुपर्ने, प्रतिक्रियाको प्रति–प्रतिक्रिया दिइहाल्नुपर्ने दबाब हुँदा, नचाहँदा नचाहँदै पनि कसैको विचार र स्वभावको वजन/कमजोरी संसारसामु छर्लङ्ग हुन्छ । खासमा हामीलाई चिन्ने जान्ने ढोका भएको छ ट्विटर आर्काइभ् — दूतावासको भिसा अफिसर होस् वा ‘जब इन्टरभ्यू’ लिने व्यवसायी वा विवाह गर्न चाहने प्रेमी वा परिवार । तर यस्तो संवेदनशील ‘अंग’ बारे हामी पर्याप्त होशियार छैनौं, अन्धाधुन्द प्रयोगमै रमाइरहेछौं ।

सूचनाप्रविधिको विकासका साथै आज हामी २४ घण्टे न्यूज् साइकलमा प्रवेश गरेका छौं, र कुनै पनि बेला खबर वा विचार पेश गर्न स्मार्टफोनमा जो–कोही सक्षम छ । यस सन्दर्भमा ट्विटरको सबैभन्दा टड्कारो असर मिडियामा परेको छ ।

संसारभर खबर संकलन र विचार निर्माण सम्पादकीय टोलीबाट हुने गर्थ्याे। तर हुँदाहुँदा खबरकागज र अनलाइन पत्रिकाका धेरै सम्पादक सामाजिक सञ्जाल खासगरी ट्विटरकै ‘मार्ग–निर्देशन’ मा चल्न थालेका हुन् कि ?

अनुसन्धानकर्ता बताउँछन्, कसैको १०० ट्विट हेरिसक्दा नसक्दै उसको राजनीतिक झुकाव, या सामाजिक र पारिवारिक अवस्था — हुँदाहुँदा ट्विटर प्रयोगकर्ता ‘स्ट्रेट’ वा ‘गे’ के छ — सबै थाहा भइसक्छ । यस अर्थमा मानिसको अन्तर्य, व्यक्तिगत जीवन पनि ट्विटरले सबैसामु खोलिदिन्छ, मिजास र बानीबेहोरा छरपस्ट पारिदिन्छ ।

ट्विटरमा सबैभन्दा चर्को छलफलमा के छ त्यसैलाई पछ्याउने र त्यसैमा आधारित खबर बनाउने, लाइक र रि–ट्विटकै आधारमा सम्प्रेषित खबर वा लेखलाई ‘भ्यालिडेट्’ गर्ने । यस्तो प्रवृत्तिले देश र समाज होइन, खतरनाक लोकरिझ्याइँलाई सहयोग गरिरहेछ ।

बाँकी रह्यो ट्विटर दुनियाँले समाजलाई फाइदा कति गरेको छ ? भन्नै पर्दा, संसारभर नै आजको दिन ट्विटरले मुख्यतः दक्षिणपन्थी राज्य सञ्चालक या राजनीतिक शक्तिलाई सहयोग गरिरहेको छ, ट्रम्पदेखि मोदी, दूतर्ते, बोल्सनारो, पुटिन र एर्दोगानसम्म । नेपालमा पनि ट्विटरले झनक्क रिसाउने, प्याच्च बोलिहाल्ने, ‘कम्प्लेक्सिटी’ र ‘नुवान्स्’ लाई पर्वाह नगर्ने व्यक्तिगत र राजनीतिक प्रवृत्तिलाई ठाउँ दिंदै आएको छ ।

ट्विटर तलतलले धेरैलाई कर्‍यापझ्याप् पारेको हामी पाउँछौं । ‘एटेन्शन सिकिङ्ग’ प्रवृत्ति हावी छ । हरेक दिन केमा विचार पोखौं, को माथि जाइलागौं भन्ने मनोवृत्ति देखिन्छ । पानीको फोका जस्तै पूरै ट्विटर समाज एकदिन एउटा सन्दर्भको पछि लाग्छ, भोलिपल्ट अर्कै ।

लोकरिझ्याइँको अहिलेको अवस्थामा चर्को कुरा गर्नेले विचार निर्माणमा ठाउँ ओगटेका छन् सामाजिक सञ्जाल मार्फत । अलि गहिरिएर नरम भाषामा विचार पेश गर्नेहरू पछाडि हटेका छन्, कति त ‘ट्रोलिङ्ग’ द्वारा दुर्व्यवहारकाे डर, चिन्ताले लेख्नै बोल्नै छाडिदिएका छन् । ‘डिस्कोर्स’ र बहसको मैदान खुम्चिएको छ ।

हुन त सामाजिक सञ्जाल र विशेषगरी ट्विटर प्रयोगको पहिलो आयाममा छौं, हामी । आशा छ, कुनै दिन यो पनि थिग्रिन्छ नै । हामी जति ट्विटर र यसका बहुआयामिक असर बुझ्दै जानेछौं, उति नै यसको सकारात्मक पक्ष अँगाल्नेछौं ।

यो सबै लेखिसक्दा मैले बुझ्नै नसकेको कुरो चाहिं — ट्विटरमा के तत्व हुँदो कि ट्विटेहरू यति छुच्चो गरी बोल्छन् ? !

प्रतिकृया दिनुहोस

Post navigation

Previous Post:

क्यान्सर गन्तव्य

Next Post:

हाम्रा पुष्पक विमान!

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Enter the keyword

About


Kanak Mani Dixit, 67, is a writer and journalist as well as a civil rights and democracy activist. He is a campaigner for open urban spaces, and is also active in the conservation of built heritage.

Tweets by KanakManiDixit

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk
Dekheko Muluk

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk

Blogroll

  • Himal Southasian
  • Madan Puraskar Pustakalaya
  • Spinal Injury Rehabilitation Center
  • हिमाल खबरपत्रिका

Categories

Recent Tweets

Tweets by KanakManiDixit

© 2023 Kanak Mani Dixit | Built using WordPress and SuperbThemes