Skip to content

Kanak Mani Dixit

  • Home
  • About
  • हिमाल खबरपत्रिका
    • उकालो लाग्दा
  • Nepali Times
    • On the way up
  • Himal Southasian
    • HIMAL
  • Others
    • नागरिक
    • Scroll.in
    • The Kathmandu Post
  • Books
    • Adventures of a Nepali Frog
  • Petitions
  • Videos
    • Saglo Samaj

‘ट्रेकिङ’ जाने हैन ?

June 3, 2019 by admin

हिमाल खबरपत्रिका (१९-२५ जेठ, २०७६) बाट

वैदिककाल पूर्वको इन्डो–युरोपियन शब्द उत्तरी युरोप, दक्षिण अफ्रिका हुँदै आधा शताब्दी मात्र अघि नेपाल छिर्‍यो अनि नयाँ अर्थ सहित ‘ट्रेक’ संसार फैलियो !

कतिपय पश्चिमा शब्द नेपाली भइसके; अथवा हुँदैछन्, एउटा उदाहरण– ‘सेटिङ’, जसले बिचौलियाको कर्तुतको अर्थ बोक्छ । यस्तै अर्को हो, ‘ट्रेकिङ’, जुन केही दशकयता मात्र नेपाली बोलीचालीमा पसेको हो ।

आजकाल हामी पहाड हिंड्न जाँदा ट्रेकमा जान्छौं, रारा होस् वा गोसाइँकुण्ड । तर पैदल देशाटन जनाउने यो शब्द नेपालमा मात्र चलनचल्तीमा नभएको होइन, सन् १९७० पूर्वको अंग्रेजी शब्दकोशका पाना पल्टाउँदा पनि आज प्रयोग हुने अर्थमा पाइँदैन ।

राणाशासन अन्त्य पश्चात जब विदेशी पर्यटकका लागि नेपाल खुल्यो सन् ’५० दशकको अन्त्यतिर, उनीहरूले स्वच्छन्द, रमणीय प्रकृति र बसोबासका हिसाबले विविधतायुक्त यस्तो ‘डेस्टिनेशन्’ फेला पारे, जो यसअघि पर्वतारोहीको यदाकदा किताबमा मात्र पढ्न पाइन्थ्यो । यो ‘नयाँ मुलुक’ मा बाटोघाटो थिएन, तर बाक्लो पहाडी आवादीका कारण गोरेटोले भने जताततै जोडेको थियो ।

यिनै गोरेटो मार्फत पहिले आएका पर्वतारोहीले चिनाइदिएका क्षेत्रमा पश्चिमा टुरिष्टहरू पैदल यात्रा गर्न तम्सिए — मुख्यतः अन्नपूर्ण, खुम्बु, लाङटाङ–जुगल र यिनको आसपास ।

दक्षिण अफ्रिकाको यो तस्वीर र नेपालको ‘ट्रेकिङ’ बीच के सम्बन्ध छ ?

सन् ’६० को दशकमा यी पैदल टुरिष्टहरूलाई नेपाल ल्याउने र चिनाउने मुख्यतः ब्रिटिश गुर्खाबाट अवकाशप्राप्त बेलायती साहेब हुन पुगे — कर्णेल जिमी रबर्टस्, माइक चेनी र अन्य । तर, समस्या पर्‍यो, नेपालका डाँडाकाँडा छिचोल्ने यो नयाँ पर्यटनको तरिकालाई के नाम र क्रियापद दिने ? भाषिक समस्या !

अंग्रेजीमा चलनचल्तीका ‘हाइकिङ’, ‘वाकिङ’ वा ‘क्याम्पिङ’ कुनैमा यो नयाँ हिंडाइको तरिकाको अर्थ साहेबहरूले भेटेनन् । किन भने नेपाली मध्यपहाड र हिमाली क्षेत्रको हिंडाइ अन्यत्रको भन्दा फरक थियो — प्रकृतिसँग विचरण गर्दै, गाउँबस्ती बीचका पैदल मार्ग हुँदै, ठाउँठाउँमा बास बस्दै, धेरै दिनको यात्रा जनाउने । प्रष्टै — यी डाँडाकाँडामा पैदलयात्रा गर्ने प्रक्रियालाई छुट्टै ‘ब्राण्डिङ’ चाहियो ।

अब बेलायती साहेबहरू उपयुक्त शब्द चयनमा जुटे । दक्षिण अफ्रिकाको एक प्रसंगमा ‘ट्रेक’ शब्दसँग उनीहरूको चिनारी थियो । सन् १८३०–४० तिर जब बेलायती सरकार र दक्षिण अफ्रिकाको ‘बोएर्’ भाषी समुदायबीच द्वन्द्व बढ्यो, समुद्र छेउबाट दशौं हजार बोएरहरु बसाइँसराइ गर्दै महाद्वीपको भित्री भागमा पर्ने ट्रान्सभाल प्रान्ततिर लागे । यो कष्टकर यात्रा गोरुगाडाको लस्कर सहित गरे, जुन ‘द ग्रेट ट्रेक’ (अफ्रिकान्स्ः ‘डाइ ग्रुट ट्रेक’) भनेर प्रख्यात भयो ।

‘कष्टकर लामो दूरीको यात्रा’ जनाउने ‘ट्रेक’ लाई साहेबहरूले नेपालको जुर्मुराउँदो पर्यटन क्षेत्रसँग गाँसिदिए । त्यसपछि त यो शब्द संसारभर फैलन समय नै लागेन ।

भाषा विज्ञान (एटिमोलोजी) को अध्ययनले देखाउन शायद मिल्छ कि ‘ट्रेक’ शब्द दक्षिण अफ्रिकी बोएर् समुदायको बाटो गर्दै अंग्रेजी भाषामा नेपाल मार्फत विश्वसामु आयो । शब्दकोशका अनुसार, ‘ट्रेक’ भनेको मूलतः गोरुगाडाको प्रयोगद्वारा लामो दूरीको यात्रा गर्नु हो ।

बोएर् समुदाय हल्याण्डबाट आएको हो, र अफ्रिकान्स् पनि डच् भाषाकै हाँगो हो । डच् शब्द ‘ट्रेकेन’ को उत्पत्ति पुरानो जर्मन (प्रोटो–जर्मन) ‘ट्रेकाना’ बाट आएको बुझिन्छ, जसको अर्थ ‘कुनै कुरा तान्नु’ हो (जसरी गोरुले गाडा तान्दछ) ।

प्रोटो–जर्मनमा यो शब्द ‘प्रोटो–इन्डो–युरोपियन’ भाषा(हरू)बाट आएको बुझिन्छ । ‘प्रोटो–इन्डो–युरोपियन’ भन्नाले आजको ६ हजार वर्षअघितिर मध्य एशिया क्षेत्रमा विकसित संस्कृति हो, जसको दक्षिण पूर्वी फैलिएको भाषिक हाँगो वैदिककाल यता संस्कृत हुनपुग्यो । प्रोटो–इन्डो–युरोपियनमा ‘ड्रेग’ को अर्थ कष्ट गरेर कुनै कुरा तान्नु या घिसार्नु हो, जसबाट आजसम्म आइपुग्दा अंग्रेजी (र नेपाली) भाषामा हामीले ‘ट्रेक’ र ‘ट्रेकिङ’ पायौं ।

मीठै कुरा बुझियो — वैदिककाल पूर्वको प्रोटो–इन्डो–युरोपियन ‘ड्रेग’ शब्द हजारौं वर्ष लगाएर उत्तरी युरोप, दक्षिण अफ्रिका हुँदै आधा शताब्दी अघि मात्र नेपाल छिर्‍यो अनि (वर्तमान अर्थ लाग्ने गरी) संसारभरि फैलियो !

आज ‘ट्रेकिङ’ नेपालमा मात्र होइन, विश्वभरका पहाडमा गरिन्छ । ‘ट्रेकिङ’ पर्यटनले नेपाललाई राम्रै गुन लगायो । राणाकालको अन्त्यसम्मै बाह्य संसारबाट अलग राखिएका जनतालाई संसार चिन्ने मौका दिलायो । शहरिया ‘एलिट’ ले फाइदा लिने ‘टुरिजम्’ उद्योगमा ‘ट्रेकिङ टुरिजम्’ ले केही हदसम्म आम्दानी गाउँघर पुर्‍यायो ।

पहिला तीन दशकमा अन्नपूर्ण, लाङटाङ र खुम्बु क्षेत्रमा जरा गाडेको पैदल पर्यटन अन्यत्र फैलन तयार थियो, २०५२ सालताका । एक्कासी माओवादी द्वन्द्वको हुण्डरी आइलाग्यो, पर्यटन सुक्यो अथवा बढ्नुपर्ने र फैलनुपर्ने, त्यो भएन — थप दश वर्षको संक्रमणकालसम्मै ।

आज आएर ‘ट्रेकिङ’को ‘टरेन’ खुम्चिएको भान हुन्छ । गाउँघरको साँस्कृतिक वजन छिटोछिटो घटिरहेको छ । एक त स्थानीय चाडपर्व, पारिवारिक सम्बन्ध र सामुदायिक सोचमा अपत्यारिलो परिवर्तन आएको छ भने अर्कोतिर भूकम्प पश्चात पुरानो ढाँचाका घरहरूलाई जस्तापाता र सिमेन्टले विस्थापित गरेका छन् । अर्थात् जे कुराले पर्यटकलाई पैदल यात्रामा तान्दछ, त्यो हराउँदैछ ।

तर साँस्कृतिक र सामाजिक ह्रास भन्दा पनि भौतिक संरचना विकासले ट्रेकिङ पर्यटनलाई धक्का दिएको छ । एक्कासी मुलुकभरि सडक बनेका छन्, एउटै गाउँमा तीनतिरसम्मबाट डोजरले बाटो खोलेको छ । मध्यपहाडी क्षेत्र नै रहेन जहाँ डोजर–निर्मित बाटो नहोस् ।

अन्नपूर्ण सर्किट जस्तै जताततै मोटर बाटोले ऐतिहासिक पैदल मार्ग पहिल्याएको छ । ‘हाई हिमालयन ट्रेल’ को प्रवर्द्धन त गरिंदैछ, तर अधिकांश स्थानमा क्याम्पिङ गर्नुपर्ने, र उच्च हिमाली क्षेत्रको गोरेटो बेगरको हिंडाइका कारण यसलाई ट्रेकिङ भन्दा बढी ‘एड्भेन्चर हाइकिङ’ भन्नुपर्ने हुन्छ ।

यो स्थितिमा कि त हामीले कुनै बाँकीरहेको पहाडी क्षेत्रमा डोजर मार्ग नबनाउने निधो गर्नुपर्‍यो कि चाहिं ‘ट्रेकिङ’ शब्द र ट्रेकिङ पर्यटनबाट हुने फाइदा नेपालमा अस्ताउने क्रममा छ भनेर बुझ्नुपर्‍यो ।

प्रतिकृया दिनुहोस

Post navigation

Previous Post:

बीपी–विचार र मदन–विचारको दोभान

Next Post:

‘नाकाबन्दी सामना’ को अर्थ

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

About


Kanak Mani Dixit, 66, is a writer and journalist as well as a civil rights and democracy activist. He is a campaigner for open urban spaces, and is also active in the conservation of built heritage.

Tweets by KanakManiDixit

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk
Dekheko Muluk
© 2022 Kanak Mani Dixit | Built using WordPress and SuperbThemes