Skip to content

Kanak Mani Dixit

  • Home
  • About
  • हिमाल खबरपत्रिका
    • उकालो लाग्दा
  • Nepali Times
    • On the way up
  • Himal Southasian
    • HIMAL
  • Others
    • Articles about Kanak Mani Dixit
    • नागरिक
    • Scroll.in
    • The Kathmandu Post
    • The Rising Nepal
    • Podcasts
  • Books
    • Adventures of a Nepali Frog
  • Petitions
  • Videos
    • Saglo Samaj

दिल्ली (विश्वविद्यालय) र काठमाडौं

August 18, 2021 by admin

हिमाल खबरपत्रिका (१३ – १९ माघ, २०७५) बाट

यस विश्वविद्यालयले एकातिर हाम्रा लागि नेपाल बाहिरको संसार देख्ने–बुझ्ने मौका दियो भने अर्कोतिर भारतकै महत्वाकांक्षी र अब्बल विद्यार्थीहरूसँग कुममा कुम जोड्ने अवसर जुराइदियो । 

गएको हप्ता दिल्ली विश्वविद्यालय (‘डियू’) को एक टोली काठमाडौं उत्रियो, नेपाली ‘एलम्नाई’ सँग सम्पर्कमा आउन । नेपाली पूर्व विद्यार्थीहरूबाट शुरू गरिएको रहेछ– डियूको आफ्ना एलम्नाईसँगको विश्व सम्पर्क अभियान । उही विश्वविद्यालयको सेन्ट स्टिफन्स् कलेजका ग्र्याजुएट भारतीय राजदूत मञ्जिभसिंह पुरीले भेला गराउन सघाएका रहेछन् ।

यो अवसर रह्यो काठमाडौं र नयाँदिल्ली, विशेषगरी दिल्ली विश्वविद्यालयको सम्बन्ध र सम्पर्कबारे घोत्लिने । नयाँदिल्ली र काठमाडौंको राजनीतिक र भूराजनीतिक सम्बन्धको त कुरै गर्नु परेन — नेपालको दक्षिणतर्फको शहरिया ‘कनेक्शन्’ बनारसबाट शुरू भयो, कम्पनी सरकारको उदयपछि कलकत्ता सर्‍यो भने बेलायतीहरूले राजधानी नयाँदिल्ली सारेपछि चन्द्रशमशेरको बेलातिर काठमाडौंको नजर पनि त्यतै सोझियो ।

आधुनिक युगमा दिल्लीको नेपालमाथिको प्रभाव त्यतिबेला प्रमाणित भयो जब बीपी कोइरालाले (‘आत्मवृत्तान्त’ मा लेखेझैं) सफ्दरजङ्ग हवाईअड्डामा उत्रँदा थाहा पाए कि एकताकाका राजनीतिक सहयोद्धा जवाहरलाल नेहरू त अब छिमेकी प्रधानमन्त्री मात्र रहेनन्, नेपालको सन्दर्भमा उनले बेलायती उपनिवेशको च्यादर समेत ओढिसकेका रहेछन् ।

राणाकालपश्चात्को नेपालका लागि भारतको मुख्य द्वार नै नयाँदिल्ली हुनपुग्यो । बनारस र कलकत्तासँग जस्तो सांस्कृतिक सम्बन्ध बेगर मुख्यतः ‘पावर रिलेशनसिप’ मा आधारित भयो काठमाडौं–दिल्ली सम्पर्क–सम्बन्ध ।

शुरुआतदेखिको कलकत्ता–काठमाडौं र बनारस–काठमाडौं हवाईमार्ग अहिले सुकेका छन् भने दिल्लीलाई दिनको ८ उडानले जोड्दछ । भनिन्छ, राजीव गान्धी क्यान्सर अस्पतालमा तीन बिरामीमध्ये एक जना नेपाली नागरिक हुन्छन् । धनीमानी मेदान्त र फोर्टिस् अस्पताल जालान् र शपिङ्ग दिल्ली र गुड्गाउँमा गर्लान्, धेरैको भारतवर्ष तीर्थाटनको प्रस्थानबिन्दु पनि नयाँदिल्ली नै बनेको छ ।

तर यो स्तम्भकार जस्तो दिल्ली विश्वविद्यालयको ‘प्रोडक्ट’ को लागि भने नयाँदिल्लीको महत्व थप छ । जसरी बनारस र कलकत्ताले आफ्नो विरासत गुमाए, उच्च शिक्षाको सन्दर्भमा पनि त्यस्तै भयो ।

औपनिवेशिक भारत र त्यसपछिको केही समयसम्म पनि आधुनिक शिक्षा लिन जाने नेपाली लखनऊ, इलाहावाद र कलकत्ता विश्वविद्यालय र बनारस हिन्दू विश्वविद्यालय पुग्थे ।

नेपालका धेरै प्रजातान्त्रिक योद्धाहरूले त्यतै उच्च शिक्षा हासिल गरेकोले हाम्रो ऐतिहासिक गाथामा पनि यिनै विश्वविद्यालयको चर्चा पाइन्छ । तर दिल्ली विश्वविद्यालयले भने सन् १९७० को दशकयता नेपाली जनजीवनमा अप्रत्यक्ष प्रभाव पारेको रहेछ, गएको हप्ताको एलम्नाई भेलाले प्रष्ट पार्‍यो ।

त्यतिबेला ‘बाहिर’ पढ्न जाने नेपालीहरु अक्सर ‘कोलम्बो प्लान’ अन्तर्गत डाक्टरी, इन्जिनियरिङ जस्ता ‘टेक्निकल फिल्ड’ मा जताततै पुग्थे । तर कानून, व्यवस्थापन, अर्थशास्त्र, मानवशास्त्र, सोसल वर्क जस्ता विषय पढ्ने धेरै नेपाली दिल्ली नै पुगे । म त्रिचन्द्र र प्राइभेट गरी काठमाडौंमा आई.ए, बी.ए. गरेपछि कानून पढ्न दिल्ली पुगें ।

दिल्ली विश्वविद्यालयले नेपाली विद्यार्थीलाई विशेष ध्यान दिएको त्यतिबेला पनि महसूस भएको हो, र धेरै अरू एलम्नाईको अनुभव पनि त्यही रहेछ ।

डियूले एकातिर हामी ‘फरेन स्टुडेन्ट’ का लागि नेपाल बाहिरको संसार देख्ने–बुझ्ने मौका मिल्यो भने अर्कोतिर भारतकै महत्वाकांक्षी र अब्बल विद्यार्थी समूहसँग कुममा कुम जोड्ने अवसर दियो ।

यसरी भारतको राज्यशक्ति सञ्चालन, यसका प्रभाव र कमजोरी साथै नयाँदिल्लीका शासकहरुको भावभङ्गीमा हेर्न–बुझ्न पायौं, जुन भारतका अन्य शहर या विश्वविद्यालयमा पढ्दा त्यति सहजै हुँदैनथ्यो ।

त्यतिबेला जवाहरलाल नेहरू युनिभर्सिटी (जेएनयू) स्थापना भए पनि खुट्टा टेकिसकेको थिएन । भारतभरिबाटै प्रतिस्पर्धा गरी राजधानी दिल्लीको शक्तिकेन्द्रमा पढ्न आउने विद्यार्थीसँग हाम्रो हेलमेल हुनेभयो — कलेज क्लासरुममा मात्र नभई होस्टलमा पनि ।

भारतको निजामती, प्रहरी तथा परराष्ट्र सेवा (आईएएस्, आईपीएस्, आईएफएस्) को तयारी गर्नको लागि पनि धेरै प्रशिक्षार्थी डियूमै भर्ना हुन्थे ।

यसक्रममा बनेका मित्रहरूको प्रगति र अधोगति नियाल्दा पनि एक नेपालीलाई भारतको सामाजिक, राजनीतिक उतारचढाव बुझ्न सजिलो भयो ।

नयाँदिल्लीमा रहँदा मैले सिकाइ र बुझाइमा जति फाइदा लिएँ, अरूले पनि आफ्नै तरिकाले लिए । दिल्ली नजिकैको राजस्थानको नू भन्ने गाउँमा मैले रक क्लाइम्बिङ्ग गरें र पछि जीवन श्रेष्ठ र पदम घलेसित मिलेर उपत्यकाका रक क्लाइम्बिङ्ग भित्ताहरू पहिल्यायौं । सार्वजनिक यातायातको महत्व मैले पहिलो चोटि बुझेको ‘डीटीसी’ का बस चढ्दा हो, विशेषगरी डियूसामुको माल रोड पुग्ने मुद्रिका सेवामार्फत ।

त्यतिबेला खालिस्तानको अभियान र राज्यको दमनबीच मेरा शिख साथीहरू पिल्सिएको देखें, जसरी पछि गएर माओवादी र राज्यबीच नेपाली नागरिक किचिन पुगे ।

मेरो डियू बसाइ (सन् १९७५–१९७८) को क्रममा इन्दिरा गान्धीको संकटकाल तथा सन् १९७७ को निर्वाचनमा जनता दलको सामु उनको हार पनि प्रत्यक्ष देखें । भारतीय राजनीतिदेखि पत्रकारजगत बुझ्ने मौका मिल्यो, जो भारतको अन्य कुनै शहरमा रहँदा त्यसैगरी पाइँदैनथ्यो होला ।

यो सब अनुभवले दिल्ली विश्वविद्यालयका हामी कतिपयलाई नेपालमा काम लाग्ने बुझाइको बीउ रोपिदियो । कसैले विद्यार्थी राजनीति त्यतै रहँदा गरे, कोही २०४६ सालको परिवर्तनमा क्रियाशील भए ।

साङ्ग्रिला होटलमा गएको हप्ता भएको एलम्नाई भेलामा दिल्ली युनिभर्सिटीको ‘ल फ्याकल्टी’ मा पढेका आजका प्रबुद्ध न्यायाधीश, वकिल तथा शिक्षकको जमात हावी थियो ।

नेपालमा ‘लिबरल आर्टस्’ को पठनपाठन आजैसम्म कमजोर छ । दिल्ली विश्वविद्यालयको अँगालोमा कानूनका विद्यार्थीले समाज, राजनीति, कानूनी राज, विधिको शासन, मौलिक अधिकार, मानवअधिकार तथा सामाजिक न्याय र सुरक्षाको अर्थ र मर्म बुझ्ने मौका पाए ।

यसरी नेपालको कानून तथा न्याय क्षेत्रमा दिल्ली विश्वविद्यालयको त्यत्रो योगदान छ भने उसले हामीलाई राम्रै गरेको मान्नुपर्‍यो ! !

प्रतिकृया दिनुहोस

Post navigation

Previous Post:

मुक्तिनाथ सरको समाधि

Next Post:

Civil Society Declaration for Revitalising South Asian Regional Cooperation

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Enter the keyword

About


Kanak Mani Dixit, 67, is a writer and journalist as well as a civil rights and democracy activist. He is a campaigner for open urban spaces, and is also active in the conservation of built heritage.

Tweets by KanakManiDixit

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk
Dekheko Muluk

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk

Blogroll

  • Himal Southasian
  • Madan Puraskar Pustakalaya
  • Spinal Injury Rehabilitation Center
  • हिमाल खबरपत्रिका

Categories

Recent Tweets

Tweets by KanakManiDixit

© 2023 Kanak Mani Dixit | Built using WordPress and SuperbThemes