Skip to content

Kanak Mani Dixit

  • Home
  • About
  • हिमाल खबरपत्रिका
    • उकालो लाग्दा
  • Nepali Times
    • On the way up
  • Himal Southasian
    • HIMAL
  • Others
    • Articles about Kanak Mani Dixit
    • नागरिक
    • Scroll.in
    • The Kathmandu Post
    • The Rising Nepal
    • Podcasts
  • Books
    • Adventures of a Nepali Frog
  • Petitions
  • Videos
    • Saglo Samaj

‘नाकाबन्दी सामना’ को अर्थ

June 10, 2019 by admin

हिमाल खबरपत्रिका (२६-३२ जेठ, २०७६) बाट

 लोकतन्त्र रक्षार्थ मात्र होइन, अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध पनि मार्ग निर्देशन गर्न नागरिक सक्षम भइसके । 

इतिहासकालदेखि नै नेपालका जनताको आफ्नो ‘एजेन्सी’ थिएन । अर्थात्, देश हाँक्ने काम तात्कालिक कालखण्डमा विजेताले गर्थे, आम जनतासँग जे आइपर्‍यो त्यसको सामना गर्ने बाहेक अर्को उपाय थिएन ।

गोपाल वंश, महिषपाल, किराँत, लिच्छवि, मल्लहुँदै शाह–राणाकालभरि अवस्था यस्तै रह्यो । राजनीतिक उत्पत्ति वा विकासक्रममा जनताको खास हात नहुने यो अवस्था अन्यत्र भन्दा धेरै फरक थिएन पनि ।

कसले कहिले आक्रमण गर्छ र राज जमाउँछ, कोतपर्व गराएर को प्रभावशाली बन्छ, कसले युद्धबाट र कसले षड्यन्त्रबाट शक्ति हासिल गर्छ, कसले निष्ठा र आत्मबलका साथ राज्य गर्न पुग्छ — यो सबमा जनताले आफूलाई आइपरेको परिस्थिति अनुकूल बनाउने मात्र थियो, निर्देश गर्ने ठाउँमा कहिल्यै रहेनन् ।

संसारभर फैलँदै गएको प्रतिनिधिमूलक लोकतान्त्रिक पद्धतिले राणकालको उकुसमुकुसमाझ नेपालीलाई छुन थाल्यो, सचेत नागरिकहरूले वालिग मताधिकार र आवधिक निर्वाचनलाई लक्ष्य बनाए । दर्शन र संगठनको भरमा जनताको बोली मुखर पार्न राजनीतिक दलहरू स्थापना भए, सबैलाई छुने राजकाजको सन्दर्भमा नेपालका जनतामा सचेतना फैलियो ।

उपलब्धि सधैं हात नलागे पनि ‘जनताको राज’ चाहिं सर्वस्वीकार्य लक्ष्य रह्यो । कहिले राजाको प्रत्यक्ष शासन रहेको पंचायत पद्धति लादियो त कहिले जनताको चाहना विपरीत माओवादीले गैरलोकतान्त्रिक बाटो लिंदै हिंस्रक राजनीतिको बबण्डर मच्चायो ।

तर पनि मुलुकको आन्तरिक मामिलामा जनताको चाहना भने निर्वाचित लोकतान्त्रिक पद्धति नै रह्यो । नेताहरूको अकर्मण्यता या दुव्र्यवहारले जब–जब लोकतन्त्र हरण हुने अवस्था आयो, त्यतिबेला जनता जागे । यसरी आन्तरिक मामिलामा अन्ततोगत्वा जनता नै मुलुकको रक्षक हुन पुगे/भए ।

२०७२ सालमा भारतले लगाएको नाकाबन्दीको विरोधमा युवा । तस्वीरः तराईन्युज डट वर्डप्रेस डट कम

अन्तर्राष्ट्रिय मामिला इतिहासकालदेखि राजनेताको क्रियाशीलताको क्षेत्र भनी हामीले बुझ्ने गरेका छौं, जहाँ नागरिकको केही चलेन । बरु मुलुकभित्रको आरोह–अवरोहमा जनताको भावनाले दखल गर्ने अवस्था आयो, बाह्य नीति या सन्दर्भमा भने जनता अलग राखिए, सबै अधिकार र अभिभारा शासकको रह्यो ।

पृथ्वीनारायण शाहले भोट र इष्ट इण्डिया कम्पनीसँग कस्तो सम्बन्ध राख्ने निधो गरे । भीमसेन थापाले कम्पनी सरकारसँग लडाइँ गरे, सुगौली सन्धि गरे । जंगबहादुरले बेलायत भ्रमणपश्चात् उसको ‘एलाई’ बन्ने निधो गरे । चन्द्रशमशेरले सन् १९२३ मा बेलायत सरकारसँग सन्धि गरेर नेपाललाई उपमहाद्वीपका दशौं राज्यहरू भन्दा उच्च ओहोदा दिलाए । यस्तै आधुनिककालमा नेपालको अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध राजा र/वा प्रधानमन्त्रीकै अभिभारामा राखियो ।

विदेशी मामिलामा जहिल्यै बाहिर राखिएका जनता नाकाबन्दी सामनामा अगुवाइ गर्न पुगे । पाँच महीना लामो दर्दनाक मानसिक पीडा, अर्थतन्त्रको ह्रास, जीविकाको खल्बलीमाझ जनता झुकेनन्, यसले नेताहरूलाई आँट दियो, र भारत पछाडि हट्यो ।

अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धमा ठोस फेरबदल ल्याउने गरी नेपाली जनता लागिपरेको अथवा जागेको उदाहरण हालैसम्म थिएन — त्यसपछि आयो भारतीय नाकाबन्दी । उक्त नाकाबन्दीलाई जसरी नेपालका आम नागरिकले दृढतापूर्वक सामना गरे, यो नेपाल र दक्षिणएशियाकै राजनीति र भूराजनीतिमा कोसेढुंगा बन्न पुग्यो ।

गएको आधा दशकमा तीन ठूला घटना व्यहोर्नुपर्‍यो मुलुकले — भूकम्पले हल्लायो, संविधान आयो र नाकाबन्दी लाग्योे/परास्त गरियो । खेर गएको समय परिपूर्ति गर्न हामी अगाडि लागिपर्दा, नयाँ–नयाँ राजनीतिक मुद्दाले मन खल्बल्याउँदा ‘नाकाबन्दी सामना’ को अर्थबारे जति घोत्लिनुपर्ने हो, त्यो बौद्धिक वर्ग र आम नागरिक दुवैले गरेका छैनन् । तर ‘नाकाबन्दी सामना’ को अर्थ ठूलो छ ।

एकीकरणपश्चात्को नेपालको राष्ट्रिय राजनीतिक उत्पत्तिको शृंखलामा भारतले लगाएको नाकाबन्दीसँग नेपाली जनता जसरी लडे, र जसरी भारत पछाडि हट्न बाध्य पारियो, यसले नेपालको अस्तित्वको जगलाई मजबूत बनायो ।

विदेशी मामिलामा जहिल्यै बाहिर राखिएका जनता नाकाबन्दी सामनामा अगुवाइ गर्न पुगे । पाँच महीना लामो दर्दनाक मानसिक पीडा, अर्थतन्त्रको ह्रास, जीविकाको खल्बलीमाझ जनता झुकेनन्, यसले नेताहरूलाई आँट दियो, र भारत पछाडि हट्यो ।

यसरी आजसम्म आइपुग्दा नागरिकले आफ्नो ‘एजेन्सी’ आन्तरिक र वैदेशिक दुवै क्षेत्रमा देखाएका छन् । र, पूरै मुलुकलाई मजबूत बनाइदिए । नेपालको सार्वभौमिकता र नेपाली जनताको राष्ट्रियता सुरक्षित भइसकेपछि अब यिनकै आडमा आर्थिक र सामाजिक उन्नतिका साथै अग्रगमन गर्ने हो आजसम्म जति बरालियो, बरालियो ।

नयाँ संविधान पनि हात परिसकेको अवस्थामा २००७ सालदेखि थाती रहेको समृद्धिको यात्रा नै आजको माग हो । भित्र बाहिर कसैले कतैबाट यी लक्ष्य र सम्भावनालाई धक्का दिन खोज्यो भने, बुझे हुन्छ कि नेपालका जनता सचेत र क्रियाशील भइसके, आन्तरिक होस् वा अन्तर्राष्ट्रिय मामिलामा !

प्रतिकृया दिनुहोस

Post navigation

Previous Post:

‘ट्रेकिङ’ जाने हैन ?

Next Post:

चक्रपथ = मरणपथ

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Enter the keyword

About


Kanak Mani Dixit, 67, is a writer and journalist as well as a civil rights and democracy activist. He is a campaigner for open urban spaces, and is also active in the conservation of built heritage.

Tweets by KanakManiDixit

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk
Dekheko Muluk

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk

Blogroll

  • Himal Southasian
  • Madan Puraskar Pustakalaya
  • Spinal Injury Rehabilitation Center
  • हिमाल खबरपत्रिका

Categories

Recent Tweets

Tweets by KanakManiDixit

© 2023 Kanak Mani Dixit | Built using WordPress and SuperbThemes