Skip to content

Kanak Mani Dixit

  • Home
  • About
  • हिमाल खबरपत्रिका
    • उकालो लाग्दा
  • Nepali Times
    • On the way up
  • Himal Southasian
    • HIMAL
  • Others
    • Articles about Kanak Mani Dixit
    • नागरिक
    • Scroll.in
    • The Kathmandu Post
    • The Rising Nepal
    • Podcasts
  • Books
    • Adventures of a Nepali Frog
  • Petitions
  • Videos
    • Saglo Samaj

नेपाल मण्डल: फैलावटको सीमा

July 31, 2020 by admin

हिमाल खबरपत्रिका (२६-३२ साउन, २०७६) बाट

कसैगरी नरोकिएको राजधानी बसाइँ सर्ने लहरलाई स्वीकारेर उपत्यकालाई सक्दो व्यवस्थित र सुन्दर बनाउने बाहेक उपाय छैन ।

नेपाल खाल्डो, नेपाल मण्डल, सोनिग (तीन शहर) अथवा राजधानी उपत्यका — यसको फैलावटको सीमा (‘लिमिट्स् टू ग्रोथ’) के होला ?

पाटनढोकाबाट कुपण्डोल, वागमती तर्दै सुन्धारातर्फ उक्लँदै गर्दा पूरै खेतबारी र फाँटमा शहर विस्तार भएको देख्दा कुनै बेला हाम्रा बाबुबाजे चकित हुन्थे । मैले सम्झँदा चिनियाँले रिङ रोड कस्तो बनाएका होलान्, शहर बाहिर किन व्यर्थै यत्रो फराकिलो बाटो बनाए लागेथ्यो ।

गएको दुई दशकमा पत्याउनै नसक्ने गरी काठमाडौं–भादगाउँ ११ किमी पूरै क्षेत्र शहरीकरण भएको छ, लोकन्थलीदेखि कौशलटार, गट्ठाघर, सल्लाघारी र जगातीसम्मै ।

एक वर्षयता अर्को फैलावट शुरु भयो । उपत्यकाको फाँट र खेत सालाखाला पूरै आबाद भएपछि अब नयाँ बस्ती, घरघडेरी काँठका पाखामा उक्लन थालेका छन् । यसले देखाउँछ, नेपाल खाल्डोमा बसाइँ सर्न चाहने, दुई आनामै भए पनि घर ठड्याइहाल्ने चाहनामा कमी आएको छैन ।

बर्खाको तुवाँलोरहित समय, उपत्यका घेर्ने कुनै पहाड–भञ्ज्याङ हेर्नुस्, तिनको फेदीको हरियाली विस्थापित भएर ‘प्लटिङ’ शुरु भएको छ । लाग्दथ्यो, नागार्जुन, शिवपुरी, फुल्चोकी, नगरकोट, चन्द्रागिरी डाँडाको फेदका हरियाली निकुञ्ज, सरकारी या सामुदायिक वनका अंश हुन् । तर धेरै त निजी वन रहेछन् । यो कुरा डोजर, बाटो र जग्गा कारोबारी त्यहाँ पुगेपछि पो थाहा भयो ।

उपत्यकाको दक्षिण र पूर्वी भेकतिर अहिले पनि केही खेत–कान्ला बाँकी छन्, तर दुई–चार वर्षभित्रै यिनीहरू पनि पूर्णतः बस्तीमा परिणत हुने निश्चित छ । थुप्रै उपत्यका विकास ‘मास्टर प्लान’ का बाबजूद नयाँ बस्ती अव्यवस्थित हिसाबले बनेका, बनिरहेका छन् । जसरी आज डोजर अपरेटरले नै गाउँघरमा सडक ‘डिजाइन’ र ‘निर्माण’ गर्दैछन्, त्यसैगरी उपत्यकाको शहरी विस्तारको रेखा कोर्ने इँटा व्यवसायी र इँटा ओसार्ने ट्रक ड्राइभर हुन्— जताजता यी ट्रक कुदे, त्यतात्यता नयाँ बस्ती जोड्ने सडक बने ।

पाटनढोकाबाट कुपण्डोल, वागमती तर्दै सुन्धारातर्फ उक्लँदै गर्दा पूरै खेतबारी र फाँटमा शहर विस्तार भएको देख्दा कुनै बेला हाम्रा बाबुबाजे चकित हुन्थे । मैले सम्झँदा चिनियाँले रिङ रोड कस्तो बनाएका होलान्, शहर बाहिर किन व्यर्थै यत्रो फराकिलो बाटो बनाए लागेथ्यो ।

पहिला लाग्दथ्यो, द्वन्द्वकाल सकिएलगत्तै राजधानीमा बसाइँसराइ घट्नेछ । खानेपानीको अभाव, भनौं मेलम्ची योजनाको ढिलाइले पनि यहाँको आबादीको वेग शिथिल हुनेछ । विभिन्न नयाँ राजमार्ग, विस्तारित सडकले पनि राजधानी र बाँकी जिल्लाको दूरी मेटाउँदै यहाँको मानवीय र आर्थिक चाप कम गर्नेछ । तर त्यस्तो केही भएन । जतिजति यो खाल्डो अरू भेकसँग जोडियो, जति यहाँको हावापानी प्रदूषित भयो, शहरी सेवा धराशायी भए, उपत्यका ओइरिनेको संख्या बढिनै रह्यो ।

अहिले बनिरहेको द्रुत मार्ग (‘फास्ट ट्र्याक’) हेरौं । ‘डीपीआर’ विना नै बनिरहेको यो मार्ग, जसले तराई–उपत्यकालाई एकदमै नजिक्याउने गरी जोड्नेछ । कल्पना नै सही, यो मार्ग दुई दशकअघि नै बनेको भए, उपत्यकामा बसाइँसराइको लहर घट्नेथियो कि, सजिलैसँग अन्यत्र पुग्न सक्ने भएकोले । तर, फास्ट ट्र्याक बनिसक्दानसक्दै उपत्यकाको सबै जग्गामा शहरीकरण भइसक्नेछ, ‘वाल–टू–वाल’ ।

उपत्यकामा निजी जग्गा, जमीन, जङ्गल जति छन् ती सबै घरघडेरीमा परिणत नभएसम्म शहरी फैलावट नरोकिने निश्चित देखियो । हामीले स्वीकार्नै पर्नेभयो, नेपाल मण्डलको पुरानो शहर–खेतको मीठो मिलनको अवस्था सदाको लागि गुम्यो । अब के गर्ने त ?

उपत्यकाको शहरीकरण जे जसरी भए पनि यो ठाउँलाई रमणीय, सुन्दर बनाउने कर्तव्य हाम्रो हुनपुगेको छ । अव्यवस्थित आबादीलाई अलि व्यवस्थित बनाउने, जस्तैः सार्वजनिक यातायात विस्तार, पार्क र प्लाजा निर्माण, शहरी सेवा विस्तार (फूटपाथ, सडक बत्ती, प्रदूषण नियन्त्रण, इ.) । शहरभित्रको सम्पदा (मूर्त र अमूर्त) लाई बचाउनु, नयाँ उपत्यका संस्कृति (रङ्गमञ्च, फिल्म दुनियाँ, बौद्धिकता, वास्तुकला शिक्षण, इ.) निर्माण गर्नु हाम्रो लक्ष्य हुनुपर्छ । नत्र यो ठाउँ बसिसक्नुहुँदैन ।

उपत्यकाकाे मातातीर्थ–चन्द्रागिरी काँठ । तस्वीर : विक्रम राई

प्रतिकृया दिनुहोस

Post navigation

Previous Post:

हाम्रा पुष्पक विमान!

Next Post:

केले जोगायो नेपाललाई?

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Enter the keyword

About


Kanak Mani Dixit, 67, is a writer and journalist as well as a civil rights and democracy activist. He is a campaigner for open urban spaces, and is also active in the conservation of built heritage.

Tweets by KanakManiDixit

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk
Dekheko Muluk

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk

Blogroll

  • Himal Southasian
  • Madan Puraskar Pustakalaya
  • Spinal Injury Rehabilitation Center
  • हिमाल खबरपत्रिका

Categories

Recent Tweets

Tweets by KanakManiDixit

© 2023 Kanak Mani Dixit | Built using WordPress and SuperbThemes