Skip to content

Kanak Mani Dixit

  • Home
  • About
  • हिमाल खबरपत्रिका
    • उकालो लाग्दा
  • Nepali Times
    • On the way up
  • Himal Southasian
    • HIMAL
  • Others
    • Articles about Kanak Mani Dixit
    • नागरिक
    • Scroll.in
    • The Kathmandu Post
    • The Rising Nepal
    • Podcasts
  • Books
    • Adventures of a Nepali Frog
  • Petitions
  • Videos
    • Saglo Samaj

बाइरोडको बाटोमा…

July 31, 2020 by admin

हिमाल खबरपत्रिका (२५ फागुन – १ चैत, २०७६) बाट

टिष्टुङस्थित बाइरोडको बाटोमा अलकत्रा ड्रम–पाताले छाएका घर ।

बुवा कमलमणि दीक्षितको पुस्ताले सम्झने ­बाल्यकालको बाटो चित्लाङ–कुलेखानी–भीमफेदीको ऐतिहासिक पदमार्ग हो । मेरो पुस्ताको बाल्यकालको सम्झने भनेको ‘बाइरोडको बाटो’, अर्थात् त्रिभुवन राजपथ ।

राजमार्ग र लोकमार्ग, फास्ट ट्र्याक र सुमोमार्ग, मध्यपहाडी र डोजर–सडक — जताततै सडक र बाटा बन्दै गरेको आजको हाम्रो मुलुकमा पहिलो हाइवे थियो — त्रिभुवन राजपथ । यो राजपथ पंक्तिकार जन्मेकै वर्ष सन् १९५६ मा उद्घाटन भएको थियो ।

ऐतिहासिक कालदेखि नै चारकोसे झाडी, समथरको औल र महाभारत लेकका पहराले रखबार गरेको नेपाल खाल्डोलाई राणाशासनको अन्त्यसँगै अन्तर्राष्ट्रिय ‘व्यक्तित्व’ कमाउँदै गएको नेपाललाई बाहिरसँग यातायातले जोड्नै पर्‍यो ।

भारत पनि काठमाडौंलाई आफूसँग गाँस्ने तन्तु खोज्दैथियो । यही मेसोमा भारतीय सहयोग र उसको सेनाका इन्जिनियरले रक्सौलदेखि काठमाडौं जोड्ने सडक बनाउने भए ।

उतिवेलै चर्चा चलेको थियो, किन यसरी घुमाउरो बाटो गरी राजपथ काठमाडौं छिराएको होला ? सीधै भीमफेदीको पुरानै रूट किन छनोट भएन, या आज बन्दै गरेको फास्ट ट्र्याकको वागमती खोंच ।

‘भ्यूटावर’ को पहिलो दर्शन पनि यही बाटोमा पाइयो । आज जताततै अनगिन्ती भ्यूटावर बने पनि दामनमा भारतीय इन्जिनियरले खडा गरेको त्यति बान्की परेको भ्यूटावर अन्त देखेको छैन ।

किन राजमार्गले चारकोसे झाडी छिचोलिकन अमलेखगञ्ज, हेटौंडा, भैंसेदोभानहुँदै भीमफेदीतिर नलागी माथि सिमभञ्ज्याङ ताक्यो ? त्यहाँबाट टिष्टुङ–पालुङ अनि पाखैपाखाको लामो बाटो गर्दै धादिङको नौबिसे, नागढुङ्गा अनि थानकोट ।

उतिवेलै यस्तो तर्क सुनिन्थ्यो कि, भारतले आफ्नो सुरक्षा नीति अनुसार नै घुमाउरो बाटो बनाएको हो । मकवानपुर–धादिङको अनकन्टार भेकलाई राजमार्गसँग जोड्न यसो गरिएको भन्ने पनि थिए ।

तर भूगोलकै पनि एउटा कारण हुनसक्छ, वा कुनै । यसबारे कतै, कसैले लेखेको पनि हुनसक्छ, नभए यो अनुसन्धानको विषय हो ।

पाँच वर्षको हुँदो हुँ, ट्रकमा दाइ, बहिनी र आमासँग यो बाटो हिंडेको सम्झन्छु । अर्को पटक बुवाले हामी सबैलाई भक्सवागन विटल कारमा सिमभञ्ज्याङको हिउँमा चिप्लँदै रक्सौल सिमाना पार गर्दै भारतको विहार अनि फेरि नेपाल पसेर राजविराज पुर्‍याएको पनि सम्झना छ ।

त्यतिवेलासम्म त्रिभुवन राजपथ ‘बाइरोडको बाटो’ बनिसकेको थियो । कसरी जान्छौ भन्दा अंग्रेजीमा ‘बाइ रोड’ भन्ने साझा जवाफले राजपथको यस्तो नामकरण भयो ।

त्यसअघि नेपाल खाल्डोमा मोटर चल्ने पक्की बाटो २०–३० किलोमिटर हुँदो हो, जसमा चल्ने मोटरगाडी उही भीमफेदीबाट भरियाले बोकेर ल्याउँथे । बाइरोडको बाटोबारे जनमानसमा बाटोमा पर्ने विभिन्न ठाउँसँगै स्मरण गड्यो, बोलीचाली, कविता, गीत हुँदै आधुनिक नेपालको संस्कृतिमा छिर्‍यो ।

सम्झन्छु, धादिङपट्टिको ‘सात घुम्ती’ र मकवानपुरतर्फको ‘१२ घुम्ती’, जसले रिङ्ग्याउँदै धेरैलाई पहिलो पटक उल्टीको नमीठो अनुभव दिलायो । सोप्याङ्ग, खानीखोला, अघोर, टिष्टुङ–पालुङ, दामन जनजिब्रोमा पस्यो जसरी आज मलेखु, मुङ्गलिङ्ग र जुगेडी परिचित भए ।

त्रिभुवन राजपथ आज हाम्रा लागि गजबको ‘टुरिजम् मार्ग’ बनेको छ । आज पनि टिपरले सडक बिगारेको छैन, हरियाली जुर्मुराएको छ, सडकमा ट्राफिक छैन ।

‘भ्यूटावर’ को पहिलो दर्शन पनि यही बाटोमा पाइयो । आज जताततै अनगिन्ती भ्यूटावर बने पनि दामनमा भारतीय इन्जिनियरले खडा गरेको त्यति बान्की परेको भ्यूटावर अन्त देखेको छैन ।

जहाँबाट धौलागिरिदेखि सगरमाथासम्म नेपालको आधी भूभाग ढाक्ने हिमशृङ्खला देखिन्छ, र त्यो ‘स्नो लाइन’ मा विश्वडल्लोको गोलाकार समेत देख्न सकिन्छ । दामनबाट ठीक माथि रह्यो, सिमभञ्ज्याङको घना ‘क्लाउड फरेस्ट’, जसले पहाडी हरियालीको आभास दियो ।

त्रिभुवन राजपथमा सबैभन्दा ठूलो खतरा भीरबाट मोटर खस्नु थियो र अर्को ‘ब्लाइन्ड कर्भ’ मा झ्याप्प ट्रक/बस/कार जुध्ने खतरा । यो राजपथले नेपालीलाई सडक दुर्घटनाको पहिलो आभास पनि दियो । ठूला–साना बस या जीप दुर्घटनाले पूरै उपत्यकावासीको मन स्तब्ध हुन्थ्यो । आजभोलि त एक–दुई दिनमै जत्रोसुकै भयावह बस दुर्घटना पनि बिर्सिइन्छ ।

भारतीय टोलीले राजमार्ग बनाउँदा डाँडाका पाखापाखा घुमाउँथे । तर, सन् ७० को दशकमा आएको चिनियाँ सहयोगमा बनेको अरनिको र पृथ्वी राजमार्गले भने नदीको खोंच समाते — सडक निर्माणका दुई प्रविधि ।

त्रिभुवन राजपथ आज हाम्रा लागि गजबको ‘टुरिजम् मार्ग’ बनेको छ । आज पनि टिपरले सडक बिगारेको छैन, हरियाली जुर्मुराएको छ, सडकमा ट्राफिक छैन ।

बाइरोडको बाटोमा धेरै साइनपोष्टका पाता लट्ठामा रहँदैनथे । कसैले भनेको सम्झन्छु — गाउँलेले गुन्द्रुक खाँदेर ढक्कन लगाउन ती साइनपोष्ट उप्काउँथे । आजसम्म मैले यो कुरा पुष्टि गर्न सकेको छैन । तर आज नयाँ साइनपोष्ट ठाउँमै छन् ।

पराल या खरले छाउने त्यो भेकमा बाइरोडको बाटोले नयाँ कुरा भित्र्यायो । अलकत्राको ड्रम खोलेर छाना छाउने चलन धादिङदेखि मकवानपुरसम्म चल्यो । पुरानो युग सम्झाउने गरी अझै पनि ती अलकत्राका ड्रम पाताले छाएका स–साना गाउँले घर सडकछेउ भेटिन्छन् ।

प्रतिकृया दिनुहोस

Post navigation

Previous Post:

आङ खस्ने प्रकोप

Next Post:

‘वागमती इच्छापत्र’

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Enter the keyword

About


Kanak Mani Dixit, 67, is a writer and journalist as well as a civil rights and democracy activist. He is a campaigner for open urban spaces, and is also active in the conservation of built heritage.

Tweets by KanakManiDixit

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk
Dekheko Muluk

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk

Blogroll

  • Himal Southasian
  • Madan Puraskar Pustakalaya
  • Spinal Injury Rehabilitation Center
  • हिमाल खबरपत्रिका

Categories

Recent Tweets

Tweets by KanakManiDixit

© 2023 Kanak Mani Dixit | Built using WordPress and SuperbThemes