Skip to content

Kanak Mani Dixit

  • Home
  • About
  • हिमाल खबरपत्रिका
    • उकालो लाग्दा
  • Nepali Times
    • On the way up
  • Himal Southasian
    • HIMAL
  • Others
    • नागरिक
    • Scroll.in
    • The Kathmandu Post
  • Books
    • Adventures of a Nepali Frog
  • Petitions
  • Videos
    • Saglo Samaj

बीपी–विचार र मदन–विचारको दोभान

May 26, 2019 by admin

हिमाल खबरपत्रिका (१२-१८ जेठ, २०७६) बाट

मुलुक अस्थिर बन्दै गएको खतरासामु ‘लेफ्ट’ र ‘डेमोक्र्याट’ संवादमा आउन ढिला भयो ।

बीपी कोइरालाको निधन भएको ३७ र मदन भण्डारी वितेको २६ वर्ष भइसक्यो । दुवै देशका राजनीतिक मार्गदर्शक हुन् । तर हाम्रो बौद्धिक धरातल तथा राजनीतिक धु्रवीकरण यस्तो छ, कोइरालालाई कांग्रेसी अगुवा र भण्डारीलाई एमाले नेतामै सीमित गरिने गर्छ ।

२००७ सालको राजनीतिक परिवर्तनमा केन्द्रीय भूमिका, धेरै वर्ष कारागार र प्रवास, तथा अन्तर्राष्ट्रिय छविका कारण एक हदसम्म पार्टीभन्दा माथि राखिन्छ नै, तर थोरै मात्र ।

मदनले रुढिवादी ‘कम्युनिजम्’ लाई मिल्काएर वाम शक्तिलाई लामो दूरीको यात्रामा लगे र नेपालको प्रतिस्पर्धी राजनीतिलाई ऊर्जा दिए, तर पनि उनको मूल्यांकन पार्टीकै नेताको सेरोफेरोमा छ ।

राणाशासनको अन्त्यदेखि आधुनिक युगको लोकतान्त्रिक सार्वभौम नेपाल निर्माणको काम विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाबाट भयो । सामाजिक न्याय र लोकतान्त्रिक समाजवादमा नेपाली राजनीतिको समर्पण उनकै देन मान्न सकिन्छ । यतिसम्म कि पंचायत, वाम र आजका दक्षिणपन्थी शक्ति समेत यही विचारधारा बोक्ने भए ।

मदन भण्डारीले कांग्रेसको खिलाफ र प्रतिक्रियामा उभिएको वाम जमातलाई ‘जनताको बहुदलीय जनवाद’ (जबज) दर्शन मार्फत आवधिक निर्वाचन, मानवअधिकार, व्यक्तिगत स्वतन्त्रता तथा दलको आन्तरिक लोकतन्त्रबाट बाँधे ।

एशियाका ‘कम्युनिष्ट’ पार्टीहरूको लागि नौलो कुरा थियो यो, र यसरी नेपालको मूलधार वाम शक्ति आयातित दर्शन नभई आफ्नै अभ्यासको आधारमा लोकतन्त्रीकरण भयो ।

दक्षिण एशियामा असान्दर्भिक भएका वाम दलहरूमाझ मदनकै कारण नेपालको लोकतान्त्रिक वाम बलियो गरी उभिएको छ । गत हप्ताको भारतको लोकसभा निर्वाचनको नतिजामा भारतीय कम्युनिष्ट पार्टी (सीपीआई) को लाजमर्दो परिणाम नियाले पुग्छ ।

बीपी–विचार र मदन–विचारको उत्पत्ति नितान्त फरक हुँदाहुँदै दुवैले नेपालको लागि लोकतान्त्रिक समाजवादको अपरिहार्यता दर्शाउँछन् । संविधानमा ‘समाजवाद उन्मुख’ लेखिनु तथा एमाले–माओवादी एकीकरणले नेकपा बनेपछि कसैको मनमा लागेको हुँदो हो — दार्शनिक मार्ग त अब छुट्टिसके ।

तर गतांकको हिमाल खबरपत्रिकाको आवरण सामग्रीले नै प्रष्ट पार्दछ कि संविधानको ‘समाजवाद उन्मुख’ ले लोकतान्त्रिक समाजवाद दर्शाउँछ, जहाँ राजनीतिक प्रतिस्पर्धा, खुला अर्थतन्त्र तथा सामाजिक न्याय रहन्छन् । ‘समाजवाद उन्मुख’ लाई अरू कुनै अर्थ लगाउनु बीपी र मदन दुवैको बाटो त्याग्नु हो ।

अहिले नेपाली कांग्रेसभित्र ‘बीपीको सपना’ प्रति ओठे प्रतिबद्धता मात्र छ र पनि बीपीको दर्शन त्याग्ने हो भने ऊ खोक्रो जमघटमा परिणत हुनेछ । उता, ‘नेकपा’ भित्र नेतृत्वको लडाइँ त होला, तर पार्टी ‘जबज’ को पथबाट बाहिर जानै सक्तैन, किनकि रुढिवादी, अपरिवर्तित कम्युनिष्ट दर्शन देशको लागि अशुभ हो भने पार्टीको लागि पतनको बाटो ।

धेरै खतरा परेका बेलामा कांग्रेस र वाम पृष्ठभूमिका चिन्तक, बौद्धिक, प्रबुद्ध नागरिक यसअघि पनि सँगै बसेका हुन् — २०४६ र २०६२/६३ सम्झे पुग्छ ।

बीपी र मदनको कुरा उठाउनुपर्ने कारण हो — राजनीतिक अस्थिरताको निकटतम सम्भावना । न्यूनतम राजनीतिक स्थायित्व स्थापित भयो भन्दाभन्दै नेपालको ‘पोलिटी’ लाई विभिन्न राजनीतिक, सामाजिक तथा भूराजनीतिक हावाहुरीले हिर्काउने देखिंदैछ । खतरा सामना गर्न बीपी–विचार र मदन–विचार बोक्ने दुई भँगालोबीच संवाद र सहकार्य आवश्यक भएको छ ।

भित्र र बाहिर मुलुकसामु चुनौती थपिएका छन् । एकातर्फ कम्युनिष्ट पार्टीको अधिनायकत्वमा लम्केको चीन छ, जसतर्फ नेपालले हात बढाएको छ । अर्कोतर्फ नरेन्द्र मोदीको लोकसभा निर्वाचनको दोस्रो पटकको विजयले पनि चुस्त कूटनीति निम्त्याएको छ ।

अन्तर्राष्ट्रिय मामिलामा नेपालको बौद्धिक वर्ग एक हुनुपर्छ जबकि हामी छरपस्ट छौं । नयाँ संविधान अन्तर्गतको गणतन्त्र, संघीयता, धर्मनिरपेक्षता सबैलाई संस्थागत गर्न पनि न्यूनतम वैचारिक एकताको खाँचो छ ।

रोजगारीको खडेरी, अर्थतन्त्रको मन्दी, समावेशी राज्यप्रणालीको अवहेलना, बसाइँसराइबाट बढ्दो अव्यवस्थित शहरीकरणले जन्माएको उकुसमुकुस, सामाजिक संजालले हुर्किएको उग्र लोकरिझ्याइँमा आधारित राजनीतिक माहोल, आदि कारण नेपालमा सामाजिक र आर्थिक अस्तव्यस्तताले विस्फोट निम्त्याउँदैछ होशियारी नगर्ने हो भने ।

यस्तो अवस्थामा मुख्यतः सँगै उभिनुपर्ने बीपी कोइराला तथा मदन भण्डारीका अनुयायीहरू नै हुन् । पृष्ठभूमि बेग्लै हुँदाहुँदै दुवैको ‘कोर दर्शन’ लोकतान्त्रिक समाजवाद नै भएको र आजको मुख्य खतरा दक्षिणपन्थबाट भएकोले भेटघाट बाक्लिनु पर्‍यो ।

अफसोच, बीपी र मदनका अनुयायीहरू अहिले आफ्नो–आफ्नो खोपामा सीमित छन् । यसको मुख्य कारण हो, दुइटा बौद्धिक वृत्तले आ–आफ्नो पार्टीगत विगत बिर्सन नसक्नु ।

एकातर्फ बीपी कोइरालाबाट दीक्षितहरु वाम बौद्धिकको नजरअन्दाज गर्दछन् भने मदन भण्डारी विचारमा प्रशिक्षित चिन्तकहरू आज ‘विचलित’ छन् । नेकपा माओवादी एकीकरणपछि आफ्नो पूरै राजनीतिक शिक्षा र अभ्यास असान्दर्भिक हुने हो कि भन्ने बुझाइ यिनको छ ।

धेरै खतरा परेका बेलामा कांग्रेस र वाम पृष्ठभूमिका चिन्तक, बौद्धिक, प्रबुद्ध नागरिक यसअघि पनि सँगै बसेका हुन् — २०४६ र २०६२/६३ सम्झे पुग्छ । तर त्यतिबेला निरंकुश राजतन्त्रको टड्कारो खतरा थियो । आजको खतरा राजदरबार जस्तो खुलेआम र केन्द्रीकृत हिसाबले छैन, सुषुप्त गरी नयाँ संविधानले दिएका संभावनाहरूलाई असफल पार्ने बाटोमा छ ।

नेपालको ‘डेमोक्र्याट’ र ‘लेफ्ट’ भनिने बौद्धिक जमातले आफ्नो दार्शनिक धरातल एउटै हो भनिकन एकापसमा संवाद गर्ने बेला भएको छ । एकअर्कालाई पिठ्युँ फर्काएर क्षितिज नियाल्ने हो भने कुनै पनि बेला सुनामी आएर तपाईं हामीलाई सोहोरेर लैजान सक्छ ।

प्रतिकृया दिनुहोस

Post navigation

Previous Post:

‘गुर्खा’ ब्राण्डको मूल्य

Next Post:

‘ट्रेकिङ’ जाने हैन ?

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

About


Kanak Mani Dixit, 66, is a writer and journalist as well as a civil rights and democracy activist. He is a campaigner for open urban spaces, and is also active in the conservation of built heritage.

Tweets by KanakManiDixit

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk
Dekheko Muluk
© 2022 Kanak Mani Dixit | Built using WordPress and SuperbThemes