Skip to content

Kanak Mani Dixit

  • Home
  • About
  • हिमाल खबरपत्रिका
    • उकालो लाग्दा
  • Nepali Times
    • On the way up
  • Himal Southasian
    • HIMAL
  • Others
    • Articles about Kanak Mani Dixit
    • नागरिक
    • Scroll.in
    • The Kathmandu Post
    • The Rising Nepal
    • Podcasts
  • Books
    • Adventures of a Nepali Frog
  • Petitions
  • Videos
    • Saglo Samaj

मुक्तिनाथ सरको समाधि

August 18, 2021 by admin

हिमाल खबरपत्रिका (६ – १२ माघ, २०७५) बाट

“हामीलाई हाम्रो ज्यान छँदै न्याय चाहिएको छ ।” – भागीराम चौधरी, अध्यक्ष, द्वन्द्वपीडित साझा चौतारी

मितिः ३ माघ २०५८ । स्थानः लमजुङको दुराडाँडास्थित पाणिनि संस्कृत मावि । कक्षा ९ मा विज्ञान पढाउँदै गरेका शिक्षक मुक्तिनाथ अधिकारीलाई दिउँसो १ः१० बजे माओवादी लमजुङ जिल्ला सदस्यसहितको टोली आएर भने— ‘सर, दुई मिनेट काम छ ।’

विद्यार्थीको अनुनय विनय पर्वाह नगरी टोलीले मुक्तिनाथ सरलाई डाँडाको टुप्पोमा लगे, र मकैबारी कान्लाछेउ कञ्चटमा गोली हानी मारे । त्यसपछि उत्तिसको बोटको फेदमा उहाँकै कपडाले बाँधेर ठड्याइदिए ।

मुक्तिनाथ सरको त्यो अवस्थाको तस्वीर हिमाल खबरपत्रिकाका श्रीभक्त खनालले फेला पारे र फोटो खिच्ने व्यक्तिको नाम गोप्य राख्ने शर्तमा लिएर आए । त्यतिबेलासम्म सम्पादकहरूलाई द्वन्द्वकालका दृश्यहरू हात नपरेका होइनन्, तर अधिकांश बीभत्स भएकाले छाप्न सकिंदैनथ्यो ।

जब मुक्तिनाथ सरको शालीन मुद्राको मरणको तस्वीर आयो, हिमाल का संस्थापक सम्पादक राजेन्द्र दाहालले छाप्ने निधो र आँट गरे । उक्त तस्वीर १६–३० माघ २०५८ को हिमाल को आवरणमा छापियो । यसरी माओवादीबाट हुने व्यक्तिहत्याको फोटोग्राफिक प्रमाण आम नागरिकसामु पेश भएको थियो ।

मुक्तिनाथ सरको हत्याको वार्षिकी पहिला काठमाडौंस्थित पद्मकन्या क्याम्पसको पछाडिपट्टिको सानो कक्षामा हुनेगर्थ्याे , थोरै मात्र जम्मा हुन्थ्यौं । धेरै वर्ष गुज्रिंदा पनि त्रास यथावत् रह्यो । त्यतिबेला संक्रमणकालीन न्याय भन्दै दुई वटा आयोगको ‘ट्राजि–कमिक फार्स’ हामीले देख्न बाँकी नै थियो । हिंसा खपेकाहरू माओवादी पीडित र राज्य पीडितमा विभाजित थिए ।

आज ‘द्वन्द्वपीडित साझा चौतारी’ संस्थाअन्तर्गत पीडा खप्नेहरु एउटै छातामुनि आएका छन् । मुक्तिनाथ सरको स्मृतिसभामा उपस्थित हुनेको संख्या बढ्दो छ, जस्तै ४ माघको नयाँबानेश्वरको स्मृति भेला । तर पनि द्वन्द्वकालमा ज्यादती गर्ने पीडकले जवाफदेही छलेका छल्यै छन् ।

यद्यपि तत्कालीन माओवादी, सेना र कतिपय राजनीतिक खेलाडीले चाहे जस्तो बिर्सने काम पनि भएको छैन । बरु द्वन्द्वकालका गैरन्यायिक हत्या, अपहरण, यातना र बलात्कार कसैले बिर्सनेवाला छैन भन्ने अझ प्रष्ट भएको छ ।

हत्यारा र अन्य पीडकलाई ढिलोचाँडो न्याय र जवाफदेहीले पछ्याउने नै छन् । तर साझा चौतारीका अध्यक्ष भागीराम चौधरीले स्मृति कार्यक्रममा भने झैं, “हामीलाई हाम्रो ज्यान छँदै न्याय चाहिएको छ ।”

बर्बर ज्यादतीलाई अभियोजन र कारबाहीको दायरामा ल्याउन अन्कनाउने हो भने कानूनी राज हुँदैन । विधिको शासन नभएको मुलुकको अन्तर्राष्ट्रिय स्वाभिमान मात्र होइन, सामाजिक र आर्थिक विश्वसनीयता पनि रहँदैन ।

दक्षिणएशियामा अपवादकै रूपमा नेपालमा ‘संक्रमणकालीन न्याय’ को कुरा निरन्तर उठाइन्छ । तर आजसम्म आइपुग्दा द्वन्द्वपीडित परिवारका सदस्य र एकाध अधिकारकर्मी बाहेक अरु सबैले यसलाई कर्मकाण्डी प्रक्रियामा टुङ्ग्याउन चाहन्छन् ।

बेपत्ता पारिएका व्यक्तिको छानबिन र सत्य निरुपण दुई आयोगको पछिल्लो पटक थपिएको म्याद यही २७ माघमा सकिंदैछ । तर विश्वसनीय र ‘पीडित मैत्री’ नयाँ कानून बनाएर प्रक्रिया पुनः थाल्न केपी ओली नेतृत्वको सरकार चुकिरहेछ, र ढिलो भइसक्यो । यसले द्वन्द्वपीडितमा चिन्ता जाग्नुका साथै सभ्य राजनीतिको सम्भावनामा पनि प्रश्नचिह्न लगाइदिएको छ ।

समय बित्दै जाँदा, एमाले–माओवादी ‘एकीकरण’ हुँदा, द्वन्द्वकालको ज्यादतीमा जवाफदेहीको अडान लिने एमाले पंक्तिमाझ राजनीतिक स्वार्थको ‘व्यावहारिकता’ पलाउँदै गएको देखिन्छ ।

‘कति द्वन्द्वकालका कुरा गरिराख्ने’, ‘घाउ कोट्याउँदै कति बस्ने’ भन्ने आवाज उनीहरुको मुखबाट पनि आउन थालेको छ । यसरी माओवादी, कांग्रेस र एमालेको एउटै स्वर हुन थालेपछि न मुलुक र जनताको चिन्ता रह्यो; न त स्थिर, शान्त र समृद्ध भविष्यप्रति कसैलाई विश्वास दिलाउन सकियो ।

किनकि बर्बर ज्यादतीलाई अभियोजन र कारबाहीको दायरामा ल्याउन अन्कनाउने हो भने कानूनी राज हुँदैन । विधिको शासन नभएको मुलुकको अन्तर्राष्ट्रिय स्वाभिमान मात्र होइन, सामाजिक र आर्थिक विश्वसनीयता पनि रहँदैन ।

यसैले दुराडाँडाका मुक्तिनाथ अधिकारी द्वन्द्वकालका कहिल्यै बिर्सन नसकिने प्रतीक हुन्, र उनका साथै — मैना सुनार, अर्जुन लामा, काजोल खातुन, भैरवनाथ गण, बर्दिया, बाँदरमुडे र दोरम्बा ।

मैले २०६७ माघमा मुक्तिनाथ अधिकारी स्मृति प्रतिष्ठानले दुराडाँडामा आयोजना गरेको स्मृति सभापश्चात् उहाँको हत्या भएको ‘रक्ताम्य गरा’ मा श्रद्धाञ्जलि चढाउन पुगें । फर्केर नागरिक दैनिकमा लेख छापेको थिएँः ‘त्यो हत्याको हिमाल साक्षी छ’ (८ माघ, २०६७) ।

“मुक्तिनाथ सरको बिदाइको यो स्थललाई नेपालका हिमालहरूले पहरा दिएका रहेछन्; शिर ठाडो गरेर हेर्नुपर्ने एकातिर मनास्लु हिमालचुली, बौद्ध र डा. हर्क गुरुङले नाम दिएको ङादीचुली । अर्कोतर्फ लमजुङ हिमाल, माछापुच्छ्रे तथा सम्पूर्ण अन्नपूर्ण हिमशृङ्खला । मानौं व्यक्तिहत्याको शृङ्खलालाई त्रास, अन्योल र मौनतामा डुबेको बौद्धिकजगत बाबजूद नेपालका हिमाल साक्षी छन् । बिर्सन दिने छैनन् ।”

प्रतिकृया दिनुहोस

Post navigation

Previous Post:

पाटन ढोका, समृद्धिको द्वार!

Next Post:

दिल्ली (विश्वविद्यालय) र काठमाडौं

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Enter the keyword

About


Kanak Mani Dixit, 67, is a writer and journalist as well as a civil rights and democracy activist. He is a campaigner for open urban spaces, and is also active in the conservation of built heritage.

Tweets by KanakManiDixit

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk
Dekheko Muluk

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk

Blogroll

  • Himal Southasian
  • Madan Puraskar Pustakalaya
  • Spinal Injury Rehabilitation Center
  • हिमाल खबरपत्रिका

Categories

Recent Tweets

Tweets by KanakManiDixit

© 2023 Kanak Mani Dixit | Built using WordPress and SuperbThemes