Skip to content

Kanak Mani Dixit

  • Home
  • About
  • हिमाल खबरपत्रिका
    • उकालो लाग्दा
  • Nepali Times
    • On the way up
  • Himal Southasian
    • HIMAL
  • Others
    • Articles about Kanak Mani Dixit
    • नागरिक
    • Scroll.in
    • The Kathmandu Post
    • The Rising Nepal
    • Podcasts
  • Books
    • Adventures of a Nepali Frog
  • Petitions
  • Videos
    • Saglo Samaj

लोलाको चुविङ्ग गम्

August 18, 2021 by admin

हिमाल खबरपत्रिका (६-१२ पुस , २०७६) बाट

५६०० वर्ष अघिकी लोला । इलुस्ट्रेशनः टम बियोर्कलुन्द

करीब ५८५८ देखि ५६६१ वर्षअघि (कार्वन डेटिङ्ग प्रविधि अनुसार) आजको डेनमार्कको दक्षिणी समुद्र तट नजिकै एक युवती आफ्नो शिकारी–संकलक (‘हन्टर–ग्यादरर्’) समुदायको सदस्य थिइन् ।

आधुनिक आनुवंशिक विज्ञानले गजबको खानतलास गरी ती महिलाको हुलिया हामीसामु ल्याइदिएको छ — वर्ण, आँखा र कपालको रङ, ई. । वैज्ञानिकहरूले उनको नाम पनि राखिदिए — लोला ।

यसअघि लेखिसकेको छु, जीवाश्म वैज्ञानिक स्व. गुड्रुन् कर्भिनस्ले हाम्रै दाङ जिल्लामा द्वन्द्वकालबीच उत्खनन् थालेकी थिइन्, तर उनको कामले पूर्णता पाएन । आज नेपाली भूभागमा यस्तो ‘प्रि–हिस्टोरिक साइट’ को अध्ययन भइरहेको मेरो जानकारीमा छैन । (भएको भए खबर पाए हुने !)

प्राग्ऐतिहासिक अवशेषहरू पाइने सम्भावना रहेको नेपालमा अहिले इतिहासप्रति नै नैराश्य छ । यो वेला ढुङ्गे नवपाषाण (‘नियोलिथिक’) युगको ‘लोला–कथा’ पस्केर पाठकलाई थोरै मात्र भए पनि उत्साहित पार्ने प्रयास हो, यो ।

प्राग्ऐतिहासिक मानिसको ‘डीएनए’ यसअघि उत्खनन् गरिएका हाडकोे अवशेषबाट झिकिन्थ्यो । तर लोलाको हुलियाको स्रोत हुनपुग्यो उनले चपाएर फालेको चुविङ्ग गम् ।

भोजपत्र (बर्च) रूखको बोक्रा उमालेपछि लेदो (पिच्) बाँकी रहन्छ जो सेलाउँदै जाँदा कडा बन्दछ । यो लेदोलाई करीब ७ लाख वर्ष अघिदेखि नै मानव जातिले टाँस्ने गूँदको रुपमा प्रयोग गर्दै आएका हुन् ।

भोजपत्रको लेदोको चुविङ्ग गम् । इलुस्ट्रेशनः टम बियोर्कलुन्द

पछि हातहतियार र औजार बनाउन पनि यसलाई प्रयोग गरियो, जस्तै बाणको सुइरोलाई चुच्चोमा अडाउन । कुनै समय, युगमा मानव र विशेषगरी युवाले यो बर्चको खोटोलाई चपाउने वस्तुको रुपमा उपयोग गरेछन्, छुर्पी वा आधुनिककालको चुविङ्ग गम् जस्तै ।

प्राग्ऐतिहासिक चुविङ्ग गम्लाई दन्त मञ्जनको रुपमा पनि प्रयोग गरिएको वैज्ञानिकहरूले पाए । अनुमान यो पनि छ कि, भोजपत्रको यो ‘एक्स्ट्र्याक्ट’ मा संक्रमण विरुद्ध (एण्टीसेप्टिक) तत्व भएकोले पनि यसलाई चपाइने गरिएको हो ।

हुनसक्छ, कुनै एक दिन लोलाले मुख थाकेपछि आफूले चपाइरहेको यही खोटो फ्याँकिदिइन् (माथि तस्वीर) । फ्याँकिएको यही एक सेन्टिमिटर लामो पिच्को टुक्रा उत्खनन्का क्रममा डेनिश वैज्ञानिकले फेला पारेका छन् । त्यो टुक्रामा मानवको दाँतको डोब देखियो । त्यसैबाट डीएनएको अवशेष प्राप्त गर्न सकिन्छ कि भनेर अध्ययन गरे ।

वैज्ञानिकहरुले ‘सुनखानी’ नै फेला पारे भनौं । जर्नल ‘नेचर कम्युनिकेशन्स्’ मा प्रकाशित प्रतिवेदन अनुसार, त्यतिवेला यो चुविङ्ग गम्लाई हु¥याउने युवा अवस्थाकी नारी थिइन् । उनी श्याम वर्णकी थिइन्, बाक्लो गाढा खैरो कपाल, नीलो नानी भएका आँखा । यी हुलियाका आधारमा कलाकारले लोलाको काल्पनिक चित्र बनाए ।

थप थाहा भयो, त्यो वेला लोलाले पानीहाँस भोजन गरेकी रहिछन् (विशेषतः मालार्ड डक् प्रजाति) र कटुस (चेस्ट्नट्) पनि । मुखमा भेटिएका कीटाणुले लोलालाई ‘ग्ल्यान्डुलर फिभर’ (घाँटी दुख्ने बिमार) को संक्रमण भएको समेत पत्ता लाग्यो ।

खोज्दै जाँदा यो पनि भेटियो, लोलाले दूध खाँदिन रहिछन् । कृषि र पशुपालन युग अघिको त्यो मानव शरीरमा दूध सम्हाल्न सक्ने क्षमता थिएन ।

दूध नपिउने, कटुस र पानीहाँस खाने, घाँटीको रोग बोकेकी, खैरो कपाल, नीला आँखा र कालो वर्णकी लोला त्यो प्राग्ऐतिहासिक मानव समुदायकी सदस्य थिइन् जो ७५ हजार वर्षअघि पूर्वी अफ्रिकाबाट उत्तर लाग्यो । एउटा हाँगो यूरोप छिर्‍यो, अर्को हाँगो पूर्व र दक्षिणएशियातिर लाग्यो, र जसको वंशजमा हामी सबै पर्दछौं । यस अर्थमा लोला नेपालीको अलि टाढाकी नातेदार नै हुन् ।

लाग्छ, काल्पनिक चित्रकलाद्वारा उनले संकेत गरिरहेकी छिन् — मान्छेले आफ्नो पुर्खा र पूर्वजबारे जान्नुपर्छ, प्राग्ऐतिहासिक थुप्रै ‘लोला’ का कथा सुन्नुपर्छ ।

प्रतिकृया दिनुहोस

Post navigation

Previous Post:

History and context from Mahat

Next Post:

Statement on India’s Citizenship (Amendment) Act by 14 Independent South Asian Citizens

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Enter the keyword

About


Kanak Mani Dixit, 67, is a writer and journalist as well as a civil rights and democracy activist. He is a campaigner for open urban spaces, and is also active in the conservation of built heritage.

Tweets by KanakManiDixit

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk
Dekheko Muluk

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk

Blogroll

  • Himal Southasian
  • Madan Puraskar Pustakalaya
  • Spinal Injury Rehabilitation Center
  • हिमाल खबरपत्रिका

Categories

Recent Tweets

Tweets by KanakManiDixit

© 2023 Kanak Mani Dixit | Built using WordPress and SuperbThemes