Skip to content

Kanak Mani Dixit

  • Home
  • About
  • हिमाल खबरपत्रिका
    • उकालो लाग्दा
  • Nepali Times
    • On the way up
  • Himal Southasian
    • HIMAL
  • Others
    • Articles about Kanak Mani Dixit
    • नागरिक
    • Scroll.in
    • The Kathmandu Post
    • The Rising Nepal
    • Podcasts
  • Books
    • Adventures of a Nepali Frog
  • Petitions
  • Videos
    • Saglo Samaj

‘वागमती इच्छापत्र’

March 20, 2020 by admin

हिमाल खबरपत्रिका (२-८ चैत, २०७६) बाट

वि.सं. २०५१ को हिउँद । वागमती दुर्गन्धित हुँदै थिइन् । अव्यवस्थित शहरीकरणको ढल सोझै नदीमा ‘चढाउने’ प्रवृत्ति नसच्चिने जस्तो गरी अगाडि बढेको थियो । सुक्खायाममा नदी प्रवाहको करीब ६०–७० प्रतिशत त ढल मात्र बग्ने अनुमान थियो ।

यस्तोमा केही चिन्ताग्रस्त नागरिक थापाथलीको कालमोचन मन्दिर नजिक वागमती किनारमा जम्मा भए, र एउटा बाल्टीमा नदीमा बग्ने पदार्थ लिएर तर्पण गरियो । केही सामाजिक र सांस्कृतिक अग्रज र केही वागमतीको दुर्गतिप्रति चिन्ता राख्ने नागरिकले एउटा घोषणापत्र तयार गरे, त्यसैमा सही गरे अनि सार्वजनिक गरे । त्यो थियो — ‘वागमती इच्छापत्र’ ।

इच्छापत्र सहीकर्ताको ध्येय थियो, सामाजिक मस्तिष्कमा धक्का दिनु । वागमतीका आर्यघाट, टेकू र शंखमूलमा नभई अन्यत्रै अन्त्येष्टि होस् भन्ने व्यक्ति स्वयंको मृत्युपूर्व यस्तो इच्छा प्रकट गर्नाले नदीको दुरवस्थाप्रति सर्वसाधारणको ध्यानाकर्षण होस् र जुझारुपन जागोस् ।

इच्छापत्र सार्वजनिक भएको यो २५ वर्षमा उपत्यकाको जनसंख्या करीब १० लाखबाट ४० लाख नाघेको छ । शहरी बसोबासले पूरै उपत्यका ‘वाल–टू–वाल’ ढाकेको छ, जबकि त्यो वेलासम्म आवादीले ‘स्वनिग’ का तीन शहर र अन्य ससाना बस्तीहरू छुट्टाछुट्टै नै देखिन्थे । यसबीचमा ‘वागमती बचाउ अभियान’ पनि राम्ररी नै चल्यो, आर्यघाटछेउ विद्युतीय शवदाह गृह पनि निर्माण भयो ।

ढल प्रशोधनका लागि विश्व ब्याङ्कको सहयोगमा अरबौं खर्च गरेर प्रशोधन पोखरी सुन्दरीघाटसम्म ढल संरचना बनाइयो, तर सञ्चालनमै आएन । विडम्बनापूर्वक भन्नैपर्छ, उपत्यकामा शहरीकरणको सम्हाल्नै नसकिने माग र चाप धान्न जुन राजनीतिक स्थिरता र राजकाज चाहिन्थ्यो, अहिलेसम्म त्यो देखिएन ।

२५ वर्ष अघिसम्म पनि सिमेन्ट र कंक्रिटको लागि वागमतीको बालुवा दोहन हुँदैथियो । आज वागमती बालुवाविहीन भएकी छिन्, र नदी कालीमाटीको खोंच बनाउँदै बग्दछिन् ।

२०२१ सालको नापीमा केही अतिक्रमण हुँदा पनि, बालुवा पूरै हट्दा पनि वागमतीको तट लगभग पुरानै चौडाइमा थियो । तर, आज सरकारले नै वागमती र विष्णुमती ‘करिडोर’ भन्दै जताततै नदी स्वामित्वको जग्गामा मोटरबाटो दौडाएको छ । ढुङ्गा र सिमेन्टको पर्खालबीच नदीहरु कैद भएका छन्, नालामा परिणत गरिएका छन् ।

जहाँसम्म मलाई सम्झना छ, इच्छापत्र जुराउने काममा मित्र केदार शर्मा र म जुटेका थियौं । इच्छापत्र घोषणाको दिन ५० र पछि १६ जनाले सही गरेका थिए ।

सहीकर्तामध्ये केहीको निधन पनि भइसक्यो । तर, सामुदायिक परम्परा, पारिवारिक अनभिज्ञता वा अनिच्छा, वा अन्यत्र दुर्घटनामा मरणका कारण यीमध्ये कसैको पनि लेखिए जस्तो उपत्यका बाहिरको स्वच्छ नदीमा सद्गत हुन सकेन । आज आएर उपत्यका बाहिरका नदीहरूको पनि दुर्गति शुरु भइसकेको छ, त्रिशूली भन्नुस् वा लिखु वा इन्द्रावती ।

सहीकर्तामध्ये प्रह्लाद योञ्जनको सद्गत आर्यघाटमा भयो भने हुतराम वैद्यको उनको घरछेउ थापाथलीघाटमा नभई आर्यघाटमै गरियो । गोपाल योञ्जनको अन्त्येष्टि स्वयम्भू डाँडामा भयो । आफ्नै ज्यान लिन पुगेका भरतराज उप्रेतीले शरीर विज्ञानलाई दान दिए । चन्द्रप्रसाद गुरुङको निधन ७ असोज २०६३ मा ताप्लेजुङ हेलिकप्टर दुर्घटनामा भयो भने एक वर्षअघि ४ असार २०७५ मा न्युरोसर्जन डा. उपेन्द्र देवकोटा बिते ।

‘वागमती इच्छापत्र’ ले गर्नुपर्ने जति काम गरेन जनमस्तिष्कलाई अलि घच्घच्यायो मात्र । तर त्यो वेलाको जागरुक नागरिकले उठाएको बिग्रँदो वातावरण, खासगरी हाम्रा नदीनालाको अवस्थाप्रति आज झनै संवेदनशीलता र क्रियाशीलताको आवश्यकता छ ।

हिजोभन्दा बढी आज मान्छे आफ्नो सुविधाका खातिर प्रकृति मास्न तल्लीन छ, प्राकृतिक सम्पदाको अन्धाधुन्द दोहन चलेको छ । २५ वर्ष अगाडि वागमतीतर्फ आँखा लगाइन्थ्यो भने आज फर्केर हेरिंदैन ।

हामी केहीले त इच्छापत्र लेख्यौं, आज वागमती स्वयं आफ्नो इच्छापत्र लेख्थिन् त भन्थिन् होली, “हे मानव मलाई मेरो जमीन र तट फर्काइदेऊ, निर्मल पानी फर्काइदेऊ, फर्काइदेऊ त्यो प्रवाह !”

प्रतिकृया दिनुहोस

Post navigation

Previous Post:

बाइरोडको बाटोमा…

Next Post:

न्याय मागिरहेछ नन्दप्रसाद अधिकारीको आत्मा

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Enter the keyword

About


Kanak Mani Dixit, 67, is a writer and journalist as well as a civil rights and democracy activist. He is a campaigner for open urban spaces, and is also active in the conservation of built heritage.

Tweets by KanakManiDixit

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk
Dekheko Muluk

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk

Blogroll

  • Himal Southasian
  • Madan Puraskar Pustakalaya
  • Spinal Injury Rehabilitation Center
  • हिमाल खबरपत्रिका

Categories

Recent Tweets

Tweets by KanakManiDixit

© 2023 Kanak Mani Dixit | Built using WordPress and SuperbThemes