Skip to content

Kanak Mani Dixit

  • Home
  • About
  • हिमाल खबरपत्रिका
    • उकालो लाग्दा
  • Nepali Times
    • On the way up
  • Himal Southasian
    • HIMAL
  • Others
    • Articles about Kanak Mani Dixit
    • नागरिक
    • Scroll.in
    • The Kathmandu Post
    • The Rising Nepal
    • Podcasts
  • Books
    • Adventures of a Nepali Frog
  • Petitions
  • Videos
    • Saglo Samaj

शङ्काको साटो विवेक प्रयोग गरौँ

July 1, 2021 by admin

हिमाल खबरपत्रिका (१-१५ असार ,२०५८ )बाट

देश, समाज, अर्थतन्त्र, शहरबजारदेखि आ–आफ्नो गाउँ चौतारी हुँदै घर आँगन बिग्रने छ यदि राजदरबार हत्याकाण्डको कारण “षडयन्त्र” हो भने । सुनियोजित हत्याबाट गद्दी र श्रीपेच हस्तान्तरण भएको हो भने यो भन्दा ठूलो खतरा अरू केही हुन सक्तैन नेपाल अधिराज्यलाई, किनभने त्यतिबेला कसैको कोही माथि पनि विश्वास रहँदैन । हैन, पारिवारिक झ्ैझ्गडाको कारणले भएको काण्ड हो यो भने सिङ्गो राष्ट्रको मानसिकतालाई बचाउन सकिएला समय बित्दै जाँदा । त्यसैले पनि शुरुमै ‘षडयन्त्रवादी’ नभई; सामु आएको सूचनालाई तर्क र विवेकको आधारमा केलाएर मात्र राजपरिवारलाई कसले र किन सखाप पारेको हो भन्ने निक्र्यौलमा पुग्नु बेस हुन्छ । हुनत हामी सत्य बाहेक केही चाहिँदैन भन्छौँ, तर हामीमा हल्ला र षडयन्त्रको लागि अपार तलतल रहेछ । यस्तो तलतलको निरन्तर शिकार भएका छौँ, विशेषगरी काठमाडौँ उपत्यकाको पढालेखा वर्ग, १९ जेठको कालरात्रिदेखि । समाजमा नेतृत्व दिनुपर्ने हरेक व्यक्ति र संस्था पहिलो केही दिनका लागि स्तब्ध÷निष्क्रिय नै भए । प्रकोपको त्यत्रो दायरा बुझन नसकेर कैयौँ अखबारहरूले कालो धर्सोले हत्याको समाचारलाई घेर्न बिर्से, र कुनै साधारण घटनाजस्तो गरी हेडलाइन हाले । राजारानीको त्यस्तो अशोभनीय शवयात्रा सञ्चालन गर्ने दरवार र शाही नेपाली सेनाको बेहाल देखियो । यता, धेरै नेताहरूलाई यो देश, प्रजातन्त्र र आजको भूराजनीतिबारे कति थोरै आस्था रहेछ कि दरबारिया शक्ति परिचालित हुन लाग्यो भनेर भागाभाग ! यो सबै कुराले हामीलाई के देखाइदियो भने हाम्रा अगुवाहरु तैयार रहेनछन् देशको सामाजिक नेतृत्व लिन । आत्मविश्वास नै रहेनछ त्यहाँ । मिडिया, राजनीति, एकेडेमिया र गैरसरकारी उद्योगमा लागेकाहरूमध्ये अझ्ै समाजमा आफ्नो ठाउँ र देखाउने गरेको रवाफ अनुसारको उत्तरदायित्व बहन गर्न सकेका रहेनछन् भन्ने कुरा प्रस्ट हुन गयो ।

तर एउटा अर्को कुरा देखियो ः नेपाल राष्ट्रको जग भने बलियो रहेछ । यहाँ व्यक्ति व्यक्ति निर्बल र द्विविधाग्रस्त देखिए पनि राजनीतिक, प्रशासनिक र न्यायिक संरचनाहरू सोचिएभन्दा दह्रा रहेछन् । शाही संहारको त्यत्रो लम्बिएको अन्यौलपूर्ण दुर्घटना, जसमा नेपाली प्रजातान्त्रिक प्रणालीको एक मूल व्यक्तित्वकै हत्या भयो, त्यस्तो प्रकोपको कुहिरो हट्दै जाँदा हामीले के पायौँ ? हाम्रो राज्य प्रणालीका सबै मूल संस्थाहरू आ–आफ्नो ठाउँमै उभिएका । दुई दिनको बीचमा दुई–दुई जना राजा फेरिँदा पनि राजसंस्था संवैधानिक नै, संसद आफ्नै ठाउँमा, सरकार र प्रधानमन्त्री निर्धारित कार्यमा व्यस्त र सेना तथा प्रहरी पनि निर्धारित ठाउँमै । दक्षिण एसियामै सबैभन्दा पुरानो राज्य नेपालको राष्ट्रिय जग र राजा वीरेन्द्रले बलियो पारेर गएको संसदीय प्रणालीको कारणले गर्दा नेपाल संसार सामु उभिइनै रहेछ । यसमा गर्व किन नगर्ने ? तर पनि नारायणहिटी हत्याकाण्डले नेपाली मानसिकतालाई अपार चोट त पु¥यायो नै, जुन चोट धेरै वर्षको लागि दाग भएर रहनेछ । हाम्रो इतिहासै अब कसरी लेख्ने, जब अन्तिम घडीको विवरणमा त वीरेन्द्र, ऐश्वर्य, श्रुति, निराजन, दीपेन्द्र इत्यादिको मरणले नै स्थान ओगट्ने छ ? यो मानसिक घाउलाई कसरी नियन्त्रण गर्ने, त्यतातिर आज झ्ण्डै दुई हप्ता पुगिसक्दासम्म पनि निष्क्रिय देखिएका ‘नागरिक समाज’ का साथीहरूले निरन्तर र बहुआयामिक कार्यक्रम गर्नुपर्ने देखिन्छ । भनिन्छ, सं.रा. अमेरिकामा जन एफ् केनेडी र मार्टिन लुथर किङ्गको दशकौँ अगाडिको हत्याले अझ्ै त्यहाँको समाजलाई असर पारिरहेको छ । यही आधारमा हेर्दा नेपालीलाई पनि त्यस्तो चोट मनमा रहिरहने नै छ । तर पनि, खुला वातावरणमा छलफल र विचार अगाडि बढाएर यो हत्या बुझने बुझउने क्रम शुरु गर्नुपर्छ, नत्र राष्ट्रिय शक्तिकै ह्रास हुन जानेछ ।

यो हत्याकाण्डले के पनि देखायो भने राजदरबार र शाही सेनाको उच्च तह– आम जनता, राजनीतिज्ञ र पत्रकार आदिबाट कति दूरीमा रहेछ । सूचना र खबर यसरी त्यो अङ्ग्रेजी भाषी तहमा तालाबन्द गरे झ्ैँ रहन गयो कि, यो कारणले पनि जनतालाई आफूसामु बल्लतल्ल आएको सूचना पत्याउन गाह्रो भयो । एकताका नेपालका पूर्व शासक वर्ग जति नै शक्तिशाली भए पनि कुनै न कुनै तरिकाले गाउँघर र जनतासँग उनीहरूको पहुँच थियो । गत दुई दशकको परिवर्तनशील सामाजिक प्रणाली र बजारीकरणको कारणले भने ‘एलिट’ र ‘मास’ बीचको बढ्दै गएको दूरीको सङ्केत यो पनि हो कि नेपालको ठूलो नवशक्तिशाली ‘कमनर’ जमातले आफूलाई यत्ति बाहिर सम्झ्यिो कि दरबार र दरबारियाबाट आएको सूचना पत्याउन राजी नै भएन ।

यो कारणले पनि राजा ज्ञानेन्द्रको राज्यकाल अन्यौलको वातावरणमा शुरु भयो । अरू कुनै पनि नयाँ राजाले पाउने प्रारम्भिक सहानुभूति उनले पाइराखेका छैनन् । तर राजा ज्ञानेन्द्रमाथि शङ्काकै आँखाले हेर्नेहरुले पनि सोच पु¥याउनुपर्ने कुरा दुइटा छन् । पहिलो, राजाको सिंहासनमा ज्ञानेन्द्र मान्य नहुने भए अब नेपाललाई साँच्चिकै गणतन्त्र बनाउनेतिर लाग्ने हो त ? त्यसो गर्न चाहने जमात पनि देशमा तैयार नभएको होइन । अर्को, राजा सिंहासनमा चढिसकेको सन्दर्भमा उनले अधिनायकवादी प्रवृत्ति देखाउने छन् भन्ने अठोट अहिल्यै जाहेर गरिहाल्ने र ? कि अहिलेको लागि ‘बेनिफिट अफ डाउट’ दिने ? र, राजा वीरेन्द्रले एघार वर्ष लगाएर स्थापना गरेको संवैधानिक राजतन्त्रको जग बलियो छ र यसकै नजिर अन्तर्गत नयाँ राजा चल्नेछन् भनेर पर्खने ? फेरि राजा ज्ञानेन्द्रको राज्यशैली संवैधानिक नहोला भनी पीरमा चुर्लुम्म डुब्ने कि राजालाई संवैधानिक लिकमै राख्न नागरिक समाजले गर्नुपर्ने पहल गर्ने ? श्री ५ वीरेन्द्रको मरण हुँदा, परम्परागत आस्थाको केन्द्र बितेको कारण शहर गाउँमा लाखौँ लाख नेपालीले मुण्डन गरे । अर्कोतर्फ, कपाल खौरने अर्को एउटा जमात यसपालि देखियो, जसले चिण्डे हुँदै ढुङ्गामुढा गर्ने तर्फ आफ्नो रुचि देखायो । मैले पनि कपाल खौरेँ तर शायद यी दुई ‘केटेगोरि’ मा म पर्दिनँ । दश वर्षअघि भएको भए मैले राजाको मरणमा मुण्डन गर्दिनँ थिएँ । तर राजा वीरेन्द्र त संवैधानिक राजाको रूपमा बिते । संवैधानिक राजतन्त्र आज संसदीय प्रजातन्त्रको खम्बा भएर उभिएको छ । यही प्रणाली नमान्ने भनेर हिँड्ने कोही छन् भने यसलाई भित्रैबाट भाँड्न अनेकौँ दल र नेताहरू पनि लागेका छन् । संवैधानिक राजतन्त्र र संसदीय प्रजातन्त्र मजबुत पार्न योगदान पु¥याउने राजा वीरेन्द्रप्रति सम्मान प्रकट गर्न र यो व्यवस्था भाँड्न चाहनेहरूलाई सन्देश दिनको निम्ति मैले कपाल खौरेँ । धेरै अरुले पनि यसै गरे होलान् जस्तो मलाई लाग्छ ।

Post navigation

Previous Post:

The Valley of Halla

Next Post:

Job for a democrat King

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Enter the keyword

About


Kanak Mani Dixit, 67, is a writer and journalist as well as a civil rights and democracy activist. He is a campaigner for open urban spaces, and is also active in the conservation of built heritage.

Tweets by KanakManiDixit

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk
Dekheko Muluk

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk

Blogroll

  • Himal Southasian
  • Madan Puraskar Pustakalaya
  • Spinal Injury Rehabilitation Center
  • हिमाल खबरपत्रिका

Categories

Recent Tweets

Tweets by KanakManiDixit

© 2023 Kanak Mani Dixit | Built using WordPress and SuperbThemes