Skip to content

Kanak Mani Dixit

  • Home
  • About
  • हिमाल खबरपत्रिका
    • उकालो लाग्दा
  • Nepali Times
    • On the way up
  • Himal Southasian
    • HIMAL
  • Others
    • Articles about Kanak Mani Dixit
    • नागरिक
    • Scroll.in
    • The Kathmandu Post
    • The Rising Nepal
    • Podcasts
  • Books
    • Adventures of a Nepali Frog
  • Petitions
  • Videos
    • Saglo Samaj

सगरमाथाको भागबण्डा

August 15, 2017 by admin

हिमाल खबरपत्रिका (८-१४ साउन, २०७४) बाट

सर्वोच्च शिखरको सीमांकन सम्झौता झण्डै ६० वर्षअघि भएको हो– आधा आधी गरी ।

कतारका राजदूतले ४ साउनमा सिंहदरबारस्थित कार्यकक्षमा प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवालाई भेटेको तस्वीरभित्र भित्तामा अर्को ठूलो तस्वीर देखिन्छ, सगरमाथाको (अर्थात् चोमोलोङ्मा या एभरेष्ट) । त्यो नेपालपट्टिको नभई सगरमाथाको उत्तरी मोहडा (अर्थात् तिब्बत–चीन भू–भागमा पर्ने) को तस्वीर थियो ।

सरकारप्रमुखको अफिसमा यतातर्फको तस्वीर नभएर उतापट्टिको टाँगेकोमा उदेक त लाग्ने नै भयो, तर त्यस ‘एपिसोड’ ले हामीलाई यो कुरा फेरि पनि बुझायो कि (‘लुम्बिनी’ जस्तै) सगरमाथा र हिमालयबारे हामी गर्व गर्ने मात्र रहेछौं– भूगोल, इतिहास र ‘करेन्ट अफेर्स’ पूर्वज पुस्ताहरूभन्दा कम चासो र थाहा रहेछ ।

त्यो तस्वीरको हकमा प्रधानमन्त्री देउवा स्वयं, उनका कार्यालयका अधिकारी र त्यहाँ पुग्ने जो–कोही सचिव, डीजी, व्यवसायी र नेता–कार्यकर्तालाई कतापट्टिको सगरमाथा हाम्रो, कतापट्टिको चीनको भन्ने ज्ञान र पर्वाह पनि नभएको बुझ्नु पर्‍यो । नत्र त कुरा उठिहाल्थ्यो होला नि, यो किन यहाँ राखेको ! यसले आफ्नो भूगोलको सामान्य ज्ञानबारे वर्तमान खडेरीको संकेत गर्नुका साथसाथै ‘सगरमाथा–राष्ट्रियता’ कति कमजोर जगमा उभिएको रहेछ भन्ने दर्शाउँछ ।

वास्तवमा त्यो राष्ट्रियता असली हो जो भूगोल र इतिहासको राम्रो जानकारीमा अडेको हुन्छ । ‘नेपाल सगरमाथाको देश’ भन्न नमिल्ने होइन, तर यति त बुझ्नुपर्‍यो कि यो हिमचुचुरो पूरै नेपाली भागमा पर्दैन ।

प्रम कार्यालयको तस्वीरको चर्चा उठेपछि सामाजिक सञ्जालमा जुन आश्चर्यचकित प्रतिक्रिया आयो, त्यसले पनि बतायो कि स्कूल कक्षादेखि नै सामान्य ज्ञान र भूगोलको पढाइ कमजोर रहेछ । सगरमाथा पूरै नेपालमा पर्छ भन्ने धेरैमा धेरैको बुझाइ रहेछ । कसैले सामाजिक सञ्जालमा ठोकुवाका साथ लेखे कि पूरै चुचुरो नेपालमा पर्दछ किनकि पाठ्यपुस्तकमा पढेका थिए, या सबै यसै भन्छन् । कसैको बुझाइ देखियो– ‘फेद चीनको पनि पर्छ, टुप्पो पूरै नेपालको ।’ यतिका दशक उत्तरतर्फबाट सगरमाथा आरोहण गरिएकोमा त्यो नेपालैबाट भएको कतिको बुझाइ रहेछ ।

केहीको भनाइमा त सगरमाथा आधी मात्र नेपालको हो भन्ने विषय उठाइनु नै गलत । अर्थात्, सगरमाथाको केही अंश तिब्बत/चीनमा छ भन्नु नै नेपाली राष्ट्रभावनाप्रति अन्तर्घात ।

जान्न जरुरी छ, पूर्वी नेपालको भोट/चीनसँगको निर्धारित उत्तरी सिमाना भनेको हिमशृंखलाको पानीढलो (‘वाटरशेड’) हो । यसरी, कञ्चनजङ्घादेखि मकालु, ल्होत्से र सगरमाथाहुँदै चोओयू, गौरीशंकर (छिरिङ्मा), जुगल, लाङटाङसम्मका हिमशृंखलाको सबभन्दा उच्चतम धारले दुई मुलुकको सीमा जनाउँछ । लाङटाङबाट त्रिशूली नदी पारिको गणेश हिमाल आधाआधी कटेपछि हिमशृंखला सिमानाको रुपमा नरही नेपाल पस्दछ । त्यसभन्दा पश्चिमका हिमालहरू (मनास्लु, अन्नपूर्ण, धौलागिरि इत्यादि) पूरै नेपालभित्र पर्दछन् ।

सगरमाथाको सन्दर्भमा, सन् १९६० मा बीपी कोइरालाले माओत्सेतुङ र चाउएनलाईसँगको भेटमा सीमा सुनिश्चित गर्ने कुरा थालेका हुन् । बीपीले त्यसबेला पूरै सगरमाथामाथि दाबी पनि गरेको बुझिन्छ, तर माओले दक्षिण मोहडा नेपालको, अर्कोपट्टि चीनको सुझाए । त्यतिबेला गठित सीमा निर्धारण आयोगले त्यसैअनुसार सगरमाथाको भागबण्डा गर्‍यो र महेन्द्रको पालामा सीमा सन्धिमा हस्ताक्षर भयो ।

यसरी पानीढलोको सिद्धान्त अनुसार, मकालुको चुचुराबाट भन्ज्याङ र उच्च हिमाली धार हुँदै सिमाना ल्होत्से–सार र ल्होत्सेको चुचुरोहुँदै साउथ कोल (दक्षिण भञ्ज्याङ) मा झर्दछ अनि साउथ समिट हुँदै सगरमाथा टुप्पो पुग्दछ । उतापट्टि वेस्ट रिज हुँदै ल्होला भन्ज्याङ झर्दै दुईदेशीय सिमाना धारैधार चोओयू चुचुरोहुँदै पश्चिमतर्फ लम्कन्छ ।

सगरमाथाको बनोट सालाखाला त्रिकोण पिरामिड भएकोले यसका तीन वटा मोहडा छन् । दक्षिण मोहडा नेपालको हो र त्यहाँ चढ्न अरु मोहडा भन्दा सजिलो मानिन्छ– बेसक्याम्प र खुम्बु आइसफलदेखि वेस्टर्न कुम हुँदै साउथ समिट अनि चुचुरोसम्म ।

बाँकी दुई मोहडा भने तिब्बत÷चीनपट्टि पर्दछन् । पूर्वी मोहडाको नाम हो काङ्गशुङ फेस, जो काङ्गशुङ हिमनदीहुँदै खार्ता उपत्यका झर्दछ । यो मोहडाबाट सगरमाथा चढ्न सबभन्दा खतरनाक मानिन्छ । उत्तरी मोहडालाई नर्थ फेस भनिन्छ ।

राणाकालमा नेपालमा पश्चिमाका लागि आवतजावत र पर्वतारोहणमा रोक भएको कारण सन् १९२१ मा शुरू भएको सगरमाथा आरोहण प्रयास भोटतर्फबाट हुनेगथ्र्यो । दार्जीलिङबाट आरोही दल धेरै दिनको पैदल यात्रा गरेर टिंग्री मैदानहुँदै यतापट्टिको तेङ्गपुछे गुम्बा जस्तै उतापट्टिको रोङ्गबुक गुम्बा पुग्दथे अनि रोङ्गबुक हिमनदीमार्फत सगरमाथाको फेदमा पुग्थे । नर्थ कोल (उत्तर भञ्ज्याङ) र नर्थइष्ट रिज (उत्तरपूर्वी धार) हुँदै चुचुरो चढ्न अनेकन् असफल प्रयास भएका थिए ।

सगरमाथा नेपालको हो भन्दा के भयो त भन्ने धेरै छन् । चीनमा पनि हुने कतिपय प्रस्तुतिमा ‘चोमोलोङ्मा चीनको हो’ भन्ने गरिन्छ । तर झण्डै ६० वर्ष सबैले मान्दै आएको पानीढलो सिद्धान्त अनुसारको सगरमाथा सीमांकनको भने फरक–फरक व्याख्या हुन सक्दैन । फेददेखि चुचुरोसम्मै सगरमाथा चीन र नेपालबीच बाँडिएकै छ– आधा उता आधा यता ।

Post navigation

Previous Post:

‘नेपाल खादलको वंशावली’

Next Post:

Missing a creative curator

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Enter the keyword

About


Kanak Mani Dixit, 67, is a writer and journalist as well as a civil rights and democracy activist. He is a campaigner for open urban spaces, and is also active in the conservation of built heritage.

Tweets by KanakManiDixit

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk
Dekheko Muluk

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk

Blogroll

  • Himal Southasian
  • Madan Puraskar Pustakalaya
  • Spinal Injury Rehabilitation Center
  • हिमाल खबरपत्रिका

Categories

Recent Tweets

Tweets by KanakManiDixit

© 2023 Kanak Mani Dixit | Built using WordPress and SuperbThemes