Skip to content

Kanak Mani Dixit

  • Home
  • About
  • हिमाल खबरपत्रिका
    • उकालो लाग्दा
  • Nepali Times
    • On the way up
  • Himal Southasian
    • HIMAL
  • Others
    • नागरिक
    • Scroll.in
    • The Kathmandu Post
  • Books
    • Adventures of a Nepali Frog
  • Petitions
  • Videos
    • Saglo Samaj

हराइसकेको धुवाँको बासना

November 29, 2017 by admin

हिमाल खबरपत्रिका (१०-१६ मंसिर, २०७४) बाट

शहर त शहरै भइहाल्यो, धेरै गाउँघरमा पनि आजकाल दाउराको धुवाँको बासना हराइसकेको छ । एलपीजी ग्यासले खाना पकाउने काम छिटोछरितो बनाइदिएको छ, यसको फाइदा भान्सामा दुःख गर्नुपर्नेलाई भएको छ– दाउरा चिर्नु परेन, आगो फुक्नु परेन अनि धुवाँ मिसिएको श्वास लिन पनि परेन ।

तर, उत्पत्तिकालदेखि नै मानव जीवनको सहयात्री हो दाउराको धुवाँ र यो हाम्रो इन्द्रिय अनुभवबाट विलीन हुँदै जानु भनेको हामीले केही गुमायौं नै ।

आधुनिकीकरणको सुनामी व्यहोरिरहेको हाम्रो समाजमा धेरै फेरबदल आइसक्यो– शहरी फैलावट, वास्तुकला, बाटोघाटो, खानपिन जताततै छ संक्रमण । तर पञ्चेन्द्रियको कुरा गर्दा आँखाले देख्ने, जिब्रोले चाख्ने, छालाले छोएको/छामेको थाहा पाउने कुराले केही महत्व पाएको हामी पाउँछौं, कान र नाकले व्यहोर्नुपरेको संक्रमण अलि बेवास्तामा परेको छ ।

आदिकालदेखि सुँघ्दै, देख्दै, हेर्दै, छाम्दै, सुन्दै, चाख्दै आएका कुराहरू यति छिटो फेरबदल भइरहेछन्, हाम्रो उर्लंदो ‘ट्रान्जिशन्’ बारे टिप्पणी गर्ने होशहवास नै छैन ।

डिजल धुवाँले गरेको प्रदूषणको चर्चा गर्दा हामी दाउराको धुवाँको हरक हराएको पत्तै पाउँदैनौं । हुँदाहुँदा करीब एक शताब्दी चूलो र उज्यालोको लागि साथ दिएको मट्टीतेल (र यसको गन्ध/बासना) समेत अतीतका भइसके ।

तिहार बेलाको सयपत्री र गोदावरीको सुवास किन बाल्यकालको जस्तो आज छैन ? या ‘मास प्रोडक्सन’ को फूलको प्रजाति अलि फरक छ, या त विभिन्न नयाँ नयाँ आक्रामक गन्धमाझ हाम्रा रैथाने सयपत्री र गोदावरीको मन्द–मन्द सुवास ओझेलमा पर्‍यो नाकले नचिन्ने गरी । या त हतारोको आधुनिक जीवनयापनमा फूलको सुगन्धलाई ध्यान दिन नसकेको हो ।

सौरभशक्तिको कुरा गरिरहँदा अनेकन पुराना वासनाहरू हराउँदै छन् । घाँसपात र खोले खाने गाईबस्तुको गोबरको वास अहिले शहर–बजारमा सुँघ्न पाइँदैन । औद्योगिक दाना र औषधिको भरमा चल्ने फार्मको गोबरको उत्पादनलाई त ‘गन्ध’ नै भन्नुपर्छ ।

अमेरिका बस्दा किन यताको गोबरले नेपालको जस्तो आत्मीय हरक दिंदैन भन्ने लाग्थ्यो, तर भन्दाभन्दै यताको गोबरको पनि त्यही हविगत हुँदैछ । अनि त गाईगोठ नभनेर डेरी फार्म भन्ने दिन आए ।

कानको सुनाइमा पनि धेरै संक्रमण आएको छ । पानीघट्टको घट्–घट् त लोप नै भइसक्यो । आधुनिकीकरण उन्मुख गाउँघरमा राइसमिलको पुक्–पुक्–पुक् पनि अचेल त्यति छैन, ठूला मिलहरूले बजार ओगटेको कारण होला । ढिकीच्याउँको चुइँ–चुइँको त कुरै नगरौं । रछ्यानको बिगबिगी र बुट्यानको कमीले होला शहरबजारमा धोबीचरा, जुरेली र भद्राईको चिरविरलाई कौवाको ‘काग् ! काग् !’ ले खाइदिएको छ ।

पुरानो आवाज होइन, नयाँ आवाज पनि हराइसके । मेरो बुवा कमल दीक्षितले मदन पुरस्कार पुस्तकालयको संकलन जुटाउन दौड्ने गरेको ‘एन्–एस्–यू फक्स्’ भट्भटे २०१० सालताका वागमती पुल आइपुग्दा दुई किलोमिटर परको पाटनढोकामा मेरी आमा अञ्जु दीक्षितले सुन्नुहुन्थ्यो । आज ध्वनि प्रदूषणले छेवैको मोटरसाइकलको आवाज पनि मस्तिष्क छेड्दैन ।

स्वादको कुरा गरौं । ग्रामीण बालबालिकाको जिब्रो लप्सी, काफल वा ऐंसेलुबाट चक्लेट र तयारी चाउचाउ (मसलाको प्याकेटसहित) मा लहसिसक्यो । अहिले लप्सीको सिजन छ, तर स्कूले केटाकेटी बाटोछेउ लटरम्म फलेको लप्सीको रुखमा आक्रमण गर्ने जाँगर देखाउँदैनन् । लप्सीको चूक–अमिलो भन्दा बजारिया चक्लेट गुलियो, प्यारो भइसक्यो । मेरै बाल्यकालको ‘पिपी’ आज कतै सुनिंदैन । जताततै ‘चक्लेट’ को हाईहाई छ, जबकि त्यो पिपी नै हो ।

भूकम्पबाट भत्किएका मठमन्दिरको पुनःनिर्माणमा जति ढिलाइ गर्‍यो, उत्ति नै गैर–भौतिक सम्पदा लोप हुँदै जानेछन्– पूजा, नाच, जात्रा, मेला सबै । अनि लोप हुँदै जानेछन् यी सबैसँग सम्बन्धित ध्वनि, सुवास, स्वाद, दृश्य र औंलाको ‘टच्’ पनि ।

Post navigation

Previous Post:

Leave the politics to us

Next Post:

यत्तिकै भो यति

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

About


Kanak Mani Dixit, 66, is a writer and journalist as well as a civil rights and democracy activist. He is a campaigner for open urban spaces, and is also active in the conservation of built heritage.

Tweets by KanakManiDixit

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk
Dekheko Muluk
© 2022 Kanak Mani Dixit | Built using WordPress and SuperbThemes