Skip to content

Kanak Mani Dixit

  • Home
  • About
  • हिमाल खबरपत्रिका
    • उकालो लाग्दा
  • Nepali Times
    • On the way up
  • Himal Southasian
    • HIMAL
  • Others
    • Articles about Kanak Mani Dixit
    • नागरिक
    • Scroll.in
    • The Kathmandu Post
    • The Rising Nepal
    • Podcasts
  • Books
    • Adventures of a Nepali Frog
  • Petitions
  • Videos
    • Saglo Samaj

हामी पत्रकार र उनीहरू

July 11, 2018 by admin

हिमाल खबरपत्रिका (१७-२३ आषाढ, २०७५) बाट

उपत्यकामा कार्यरत पत्रकारलाई अन्यत्र जत्तिको डर–धम्की झेल्नु पर्दैन त्यसैले अझ स्वतन्त्र, निडर, निर्धक्क र उत्तरदायी बन्नुपर्छ ।

अघिल्लो साता भारतको समुद्री शहर गोवामा थियौं हामी । यो क्षेत्रका पत्रकारमाथि बढ्दो आक्रमण विरुद्धको छलफलमा भाग लिन । भर्खरै कश्मिरी सम्पादक सुजात बुखारीको दिनदहाडै श्रीनगरमा गोली हानी हत्या भएको थियो । भेलामा सहभागी दर्जन पत्रकारमध्ये धेरै सुजातका मित्र थिए ।

महफूज अनाम र स्तम्भकार ।

भारतको बैंगलोरमा गौरी लंकेशको हत्या भएको एक वर्ष पुग्दैछ । पाकिस्तानको बलोचिस्तान प्रान्तदेखि उत्तरपूर्वी भारत, श्रीलंकादेखि कश्मिरसम्म पत्रकारको बढ्दो असुरक्षाको ‘ट्रेन्ड’ माझ हाम्रो जमघट हुँदै थियो ।

स्तम्भकारसँग यी तस्वीरमा हँसिला देखिन्छन्, प्रख्यात बंगलादेशी सम्पादक महफूज अनाम । ढाका शहरमा खेप्नुपर्ने दिनानुदिन तनावबाट दुई दिन भए पनि मुक्त हुन पाउँदा साँच्चै खुशी देखिन्थे मित्र महफूज ।

यी ‘सेलिब्रेटी सम्पादक’ लाई शेख हसिना नेतृत्वको सरकारले निरन्तर खेदिरहेको छ । महफूजको प्रकाशन गृहको द डेली स्टार र प्रोथम आलो दैनिक बंगलादेशका सबैभन्दा विश्वसनीय पत्रिका मानिन्छन् ।

दक्षिणएशियाका अन्य धेरै ठाउँका पत्रकारले झेल्नुपरेको शारीरिक र मानसिक यातनाका अघि हाम्रो दुखाइको गहिराइ अलि कमै छ जस्तो लाग्छ ।

प्रोथम आलो का सम्पादक मोतिउर रहमानको आफ्नै व्यथा छ । महफूजलाई भने ७० भन्दा बढी मुद्दा लगाइएको छ, त्यो पनि देशका विभिन्न कुनाकाप्चामा, र यीमध्ये कुनै त देशद्रोह अभियोगसम्मका छन् । तारिख धाउँदै हैरान । उनलाई लगाएका सबै अभियोग हास्यास्पद छन्, तर हसिना सरकारलाई यसले केही फरक पारेको छैन ।

बम्बैकी पत्रकार राना अयुब पनि हामीमाझ थिइन् । उनले गत वर्ष ‘द गुजरात फाइल्स’ पुस्तक तयार पारिन् । तर, प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी र भारतीय जनता पार्टीका अध्यक्ष अमित शाहका सन् २००२ को गुजरात दंगाको जवाफदेहीमा केन्द्रित यो पुस्तक कुनै प्रकाशन गृहले पनि छाप्न मानेन । उनी ‘सेल्फ पब्लिश’ गर्न बाध्य भइन्, तर बजारमा सफलता कमायो पुस्तकले । भारतको ‘तैं चूप मैं चूप’ बन्दै गएको बौद्धिक समाजमा पुस्तकले तहल्का नै मच्चायो ।

जत्तिकै साहसी भए पनि ‘ट्रोलिङ’ र लक्षित आक्रमणले राना अयुब मानसिक तनावमा परिन् । हुँदाहुँदा कसैले ‘पोर्न’ भिडियोमा उनको अनुहार कुनै महिलाको शरीरमा ‘मोर्फ’ गरेर इन्टरनेटमा सार्वजनिक गर्‍यो । ज्यान मार्ने धम्की त कति आयो, आयो । आक्रमण यत्ति चुलियो कि संयुक्त राष्ट्रसंघ समेतले चासो देखायो र रानाको जीवनरक्षाको लागि अपील गर्‍यो ।

गोवामा अरु पनि यस्ता सम्पादक थिए, जसको आफ्नै कहालीलाग्दो कथा थियो नै । सिलोङकी सम्पादक प्याट्रिसिया मुखिम, जसको घरलाई आगो लगाउने प्रयास भर्खरै भएको थियो । इम्फालका सम्पादक प्रदीप पन्जूभम्, जसले सरकार/राज्य र विद्रोहीबीच जहिल्यै आफूलाई जोगाइ हिंड्नु परेको छ ।

लाहोरकी अनुभवी पत्रकार विना सरवरले स्काइपबाटै पाकिस्तानी पत्रकारको वर्तमान सुनाइन्, जहाँ हत्या र अपहरण सामान्य भएको छ । विडम्बना, यस्तो कुकार्यमा तालिवान मात्र होइन, प्रहरीदेखि सैनिक गुप्तचर समेत संलग्न छन् ।

काठमाडौंका हामी सम्पादक–पत्रकार यदाकदा आफूलाई परेको कष्ट, धम्की र ‘ट्रोलिङ’ ले हैरान भएको अभिव्यक्ति दिन्छौं । तर दक्षिणएशियाका अन्य धेरै ठाउँका पत्रकारले झेल्नुपरेको शारीरिक र मानसिक यातनाका अघि हाम्रो दुखाइको गहिराइ अलि कमै छ जस्तो लाग्छ ।

पञ्चायतकाल, द्वन्द्वकाल, ज्ञानेन्द्रकाल, विदेशी हस्तक्षेपकाल, लोकमानसिंहकाल– मा पत्रकारले कम पीडा खेपेका होइनन्— तर जीउज्यानमै खतराको कुरा गर्ने हो भने उपत्यकाको अवस्था त्यति नाजुक छैन ।

लोकतन्त्रको पहिलो पहरेदार र रक्षक नै पत्रकार हो भने पत्रकारिता गाउँ, सदरमुकामदेखि उपत्यकासम्म निर्धक्क, निडर, रवाफिलो हुन जरुरी छ । आजको नेपालमा पत्रकारिता गर्न दक्षिणएशियाका धेरै ठाउँभन्दा सहज छ, त्यसैले हाम्रो दायित्व पनि त्यही हिसाबले बढी छ ।

‘मैले खप्नुपरेको पीडालाई अरुको अनुभवसँग तुलना गर्ने हो भने औसत नै मान्नुपर्छ’, भेलामा राना अयुबले बडो संवेदनशील कुरा भनिन् । उनको संकेत मोफसलका पत्रकारतर्फ थियो, जो जहिल्यै अत्यन्तै जोखिमपूर्ण परिवेशमा जुधिरहेको हुन्छ । स्थानीय पत्रकार गुण्डा/डन, प्रशासक, राजनीतिकर्मी, उद्योगी–व्यवसायी जो–कोहीको तारो बन्दछन् । तर उनीहरूलाई प्रतिरक्षा उपलब्ध हुँदैन । न प्रहरी र राज्य संयन्त्रले सहयोग गर्छ न अन्तर्राष्ट्रिय हल्लीखल्लीले नै ओत दिन्छ ।

यस्तो बेला मोफसलका पत्रकारले कि एक्लो साहसिक बाटो रोज्दै आफूमाथि हमलाको सम्भावना निम्त्याउँछ, कि ‘सेल्फ सेन्सरसिप’ र मौनता साध्छ । जोखिमको स्तर अंग्रेजी भाषीभन्दा स्थानीय भाषी (‘भर्नाकुलर’) पत्रकारितामा बढी हुने कुरा पनि भेलामा उठे ।

अर्थात् नेपाली, तेलेगु, सिन्धी, हिन्दी, बाङ्ला, सिन्हाला अथवा असमियामा पत्रकारिता गर्दा जति दुश्मन बन्छन्, अंग्रेजीमा लेख्दा/गर्दा त्यति हुँदैन । त्यसैले अंग्रेजीमा लेखन, रिपोर्टिङ र सम्पादन गर्न बढी सहज छ ।

नेपालको दशक लामो द्वन्द्वकाल र मधेश आन्दोलनमा जिल्लाका पत्रकारका सास्तीबारे हामीले अझसम्म मिहिन विश्लेषण र चिन्तन गर्न सकेका छैनौं । डेकेन्द्र थापा (२० साउन, २०६१), वीरेन्द्र साह (१८ असोज, २०६४), ज्ञानेन्द्र खड्का (२१ भदौ, २०६०), उमा सिंह, (२७ पुस, २०६५) लाई स्मृतिमा राखिकन र अन्य कैयन् पत्रकारले सहनुपरेको आतंक र पीडालाई फर्केर हेर्ने हो भने मात्र भोलिको नेपालको पत्रकारिता आम नागरिकले चाहे जस्तो हुनेछ ।

अहिले राज्य पुनर्संरचनाका क्रममा संघीय, प्रान्तीय, स्थानीय सरकारलाई छुट्टाछुट्टै अधिकार दिएर प्रभावशाली बनाइएको छ । जहाँ शक्ति हुन्छ, त्यहाँ दुरुपयोग पनि हुन्छ ।

लोकतन्त्रको पहिलो पहरेदार र रक्षक नै पत्रकार हो भने पत्रकारिता गाउँ, सदरमुकामदेखि उपत्यकासम्म निर्धक्क, निडर, रवाफिलो हुन जरुरी छ । आजको नेपालमा पत्रकारिता गर्न दक्षिणएशियाका धेरै ठाउँभन्दा सहज छ, त्यसैले हाम्रो दायित्व पनि त्यही हिसाबले बढी छ ।

Post navigation

Previous Post:

फोटोग्राफीको लोकतन्त्रीकरण

Next Post:

नबिर्स समावेशी!

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Enter the keyword

About


Kanak Mani Dixit, 67, is a writer and journalist as well as a civil rights and democracy activist. He is a campaigner for open urban spaces, and is also active in the conservation of built heritage.

Tweets by KanakManiDixit

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk
Dekheko Muluk

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk

Blogroll

  • Himal Southasian
  • Madan Puraskar Pustakalaya
  • Spinal Injury Rehabilitation Center
  • हिमाल खबरपत्रिका

Categories

Recent Tweets

Tweets by KanakManiDixit

© 2023 Kanak Mani Dixit | Built using WordPress and SuperbThemes