Skip to content

Kanak Mani Dixit

  • Home
  • About
  • हिमाल खबरपत्रिका
    • उकालो लाग्दा
  • Nepali Times
    • On the way up
  • Himal Southasian
    • HIMAL
  • Others
    • Articles about Kanak Mani Dixit
    • नागरिक
    • Scroll.in
    • The Kathmandu Post
    • The Rising Nepal
    • Podcasts
  • Books
    • Adventures of a Nepali Frog
  • Petitions
  • Videos
    • Saglo Samaj

हाम्रा पुष्पक विमान!

July 31, 2020 by admin

हिमाल खबरपत्रिका (१९-२५ साउन, २०७६) बाट

हवाईजहाज जस्तो देखिंदैमा त्यो हवाईजहाज हुँदैन, आविष्कार त परको कुरा !

तस्वीरः ए–वन टीभी

फलानो गाउँका जाँगरिला ‘वैज्ञानिक’ युवाले विमान बनाए– झण्डै, झण्डै हरेक दुई/तीन महीना, दुई/तीन महीनामा हाम्रा सञ्चारकर्मीले नबिराई यस्तै समाचार प्रकाशित/प्रसारित गर्छन् । तर पनि अहिलेसम्म आकाशमा ‘मेड् इन् नेपाल’ पुष्पक विमान उड्दै/बस्दै गरेको देख्न पाइएको छैन ।

समाचारका अनुसार, पछिल्लो हवाईजहाज ‘उत्पादन स्थल’ थियो, सल्यान जिल्लाको मेलघारी । जहाँ ९ कक्षामा पढ्ने १५ वर्षे किशोरले चार जना बस्न मिल्ने विमान तयार पार्दै गरेको समाचार एउटा ठूलै टेलिभिजन च्यानलले प्रस्तुत गर्‍यो ।

उनले यसअघि ‘हेलिकप्टर उडाइसकेको’ रिपोर्टरले बताए । जहाज निर्माणमा नगरपालिका, गाउँपालिका र स्कूलले सहयोग गरेको र थप तीन लाख जुटाउन सके जहाज उड्ने युवकको भनाइ छ । “उडाउँछु भनेर आँटेको छ, कसैले सहयोग गर्दिए हुन्थ्यो । धेरै दुःख छ”, आमा भन्छिन् । छेवैमा बसेकी हजुरआमा थप्छिन्, “कहिले उडाउला भन्ने भा’छ ।”

समस्या यी किशोरको होइन, न त उत्साहका साथ ‘हवाईजहाज’ बनाउँछु भनेर ठाउँ–ठाउँमा तम्सिने युवाहरूको । तर जान्ने–बुझ्ने पत्रकार, शिक्षक, समाजका लब्धप्रतिष्ठितले टीन, काठ, पाङ्ग्रा, ऐना, तार जोडेर देख्नमा हवाईजहाज जस्तो आकार हुनेबित्तिकै ‘हवाईजहाज नै आविष्कार गरे’ नभन्नुपर्ने हो ।

विज्ञान विषयको पढाइ कम र कमजोर भएको हाम्रो मुुलुकमा ‘नेपालमा हवाईजहाज बन्यो’ भनेर उत्साहित हुने जमात ठूलो हुन्छ, तर एउटैले पनि अहिलेसम्म आकाश नछोएकोले आम मस्तिष्कमा कति अन्योल र नैराश्य पैदा भयो त्यो पनि सोचनीय छ ।

‘एरोडाइनामिक’ विज्ञानले भन्छ – हवाईजहाज उड्नलाई मुख्यतः पखेटा चाहिन्छ, पूरै जहाज अगाडि बढ्दा ‘लो एर प्रेशर’ वा ‘पार्सल भ्याकुम्’ पैदा हुन्छ, र पखेटाको मुनिको भागमा बन्न जाने ‘हाई एर प्रेशर’ ले पूरै हवाईजहाजलाई माथि धकेल्छ र, ऊ अकाशिन्छ ।

विज्ञान विषयको पढाइ कम र कमजोर भएको हाम्रो मुुलुकमा ‘नेपालमा हवाईजहाज बन्यो’ भनेर उत्साहित हुने जमात ठूलो हुन्छ, तर एउटैले पनि अहिलेसम्म आकाश नछोएकोले आम मस्तिष्कमा कति अन्योल र नैराश्य पैदा भयो त्यो पनि सोचनीय छ ।

तसर्थ, पत्रकार हुन् वा जो–कोहीले शुरुमै नियाल्नुपर्ने पखेटाको ‘एरोफोइल क्रससेक्सन’ (साथैको तस्वीरमा जस्तो) छ, छैन भन्ने हो । उडिसकेको जहाज मोड्न पुच्छर (टेल) मा रडर चाहियो, मोड्ने क्रममा जहाजलाई दायाँ वा बायाँ ढल्काउन पखेटाको दुई कुनामा ‘एलेरन्’ । ‘टेक अफ्’ र ‘ल्याण्डिङ्ग’ को बेला गति घटाउन पखेटा मुनि ‘फ्ल्याप्’ चाहियो, अनि जहाज अगाडि बढाउन इन्जिन र प्रोपेलर ।

यति नभए वास्तविक हवाई जहाज बन्दैन । त्यसैले सहजै पटकपटक हवाईजहाज निर्माण गरेको दाबी सहितका यस्ता अ–समाचार नबनाउन, नलेख्न, सम्प्रेषण नगर्न एउटा सञ्चारमाध्यम सचेतना अभियान नै चाहिएको देखियो ।

कतै कतै ‘एरोडाइनामिक प्रिन्सिपल’ बुझेरै पनि जहाज बनाउन थालेको देखिन्छ युवाहरुले । ‘आविष्कार’ नै भन्न नमिले पनि यस्ता युवालाई प्रोत्साहन र हौसला दिने हो । तर ज्यान जोखिममा पार्ने गरी अघि बढ्न नदिनु समाज र सरकार दुवैको दायित्व हो ।

आफ्ना वैज्ञानिक कमजोरी केलाइरहँदा अन्यत्र पनि हवाई विज्ञानको बुझाइमा कमी छैन भन्ने चाहिं होइन । मैले भर्खरै सिध्याएको अमिताभ घोषको नयाँ उपन्यास ‘गन् आइल्याण्ड’ मा यस्तै एउटा विचित्रको प्रसंग रहेको छ ।

उपन्यासका मुख्य पात्र हुन् दिनानाथ, जसको भारतको बंगालदेखि इटली र अमेरिकाको क्यालिफोर्निया सफर गराउँदै आजका ठूला विश्वव्यापी मुद्दा जस्तै मानव तस्करी, बसाइँसराइ र मौसम परिवर्तनलाई इतिहास र मिथ्याको सम्मिश्रण सहित उपन्यासकार घोष प्रस्तुत गर्दछन् ।

तर, पृष्ठ ११७ मा एउटा प्रसंग छ, जहाँ दिनानाथ चढेको जेट विमान लस् एन्जलिसको हवाईअड्डामा अवतरणको क्रममा हुन्छ । उनले प्लेनको झ्यालबाट हेरिरहँदा अचानक दुई वटा चील (वा बाज) देख्छन्, जोे एउटै सानो जन्तुको शिकारमाथि लुछाचुँडी गरिरहेका हुन्छन् । ती चराहरू कहिले तल, कहिले माथि उड्दै शिकार आफ्नो बनाउन प्रतिस्पर्धा गरिरहेका हुन्छन् ।

कृतिकार घोषले उपन्यासमा दुई चीलको लुछाचुँडीलाई बिम्बात्मक वा ‘एलिगोरिकल’ नभई वास्तविक चित्रण गरेका हुन् । तर जुनसुकै दृष्टिले प्रस्तुत गरिए पनि लड्दै गरेका चीलको दृश्य यो उडान र ‘एरोडाइनामिक’ विज्ञानको विपरीत छ ।

हामी धेरैलाई थाहा छ कि अवतरणका क्रममा जेट विमानको तीव्र गतिका कारण चराहरुको लडाइँ यसरी फुर्सदिलो तवरमा अवलोकन गर्न सम्भव नै छैन ।

‘गन् आइल्याण्ड’ को लस् एन्जलिसको आकाश र सल्यानको मेलघारी । यी दुई धरातलका सन्दर्भलाई म जोड्दछु, हवाई विज्ञान बुझाइको आडमा। ‘एरोडाइनामिक सिद्धान्त’ ले मानवको हवाई यात्रा सम्भव बनाएको हो । विना यो सिद्धान्त, न ठोकठाक पारेर बनाएको कुनै वस्तु उड्दछ, न त उपन्यासमै कुनै कुरा विश्वसनीय हुन्छ ।

प्रतिकृया दिनुहोस

Post navigation

Previous Post:

छुच्चै हुनुपर्ने?!

Next Post:

नेपाल मण्डल: फैलावटको सीमा

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Enter the keyword

About


Kanak Mani Dixit, 67, is a writer and journalist as well as a civil rights and democracy activist. He is a campaigner for open urban spaces, and is also active in the conservation of built heritage.

Tweets by KanakManiDixit

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk
Dekheko Muluk

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk

Blogroll

  • Himal Southasian
  • Madan Puraskar Pustakalaya
  • Spinal Injury Rehabilitation Center
  • हिमाल खबरपत्रिका

Categories

Recent Tweets

Tweets by KanakManiDixit

© 2023 Kanak Mani Dixit | Built using WordPress and SuperbThemes