Skip to content

Kanak Mani Dixit

  • Home
  • About
  • हिमाल खबरपत्रिका
    • उकालो लाग्दा
  • Nepali Times
    • On the way up
  • Himal Southasian
    • HIMAL
  • Others
    • Articles about Kanak Mani Dixit
    • नागरिक
    • Scroll.in
    • The Kathmandu Post
    • The Rising Nepal
    • Podcasts
  • Books
    • Adventures of a Nepali Frog
  • Petitions
  • Videos
    • Saglo Samaj

ह्याप्पी बर्थडे रेडियो सगरमाथा!

July 31, 2020 by admin

हिमाल खबरपत्रिका (७-१३ जेठ, २०७४) बाट

रेडियो सगरमाथाले २० वर्ष काटेछ । उसलाई बधाई दिनुपर्छ दक्षिणएशियाको यो कुुनामा रेडियोलाई राज्यको बन्धनबाट फुकाइदिएकोमा ।

त्यतिबेला, २०४६ पश्चात् अभियन्ताहरू वास्तविक जुझारु थिए, जबकि आज धेरै कन्सल्ट्यान्सी, आयआर्जन, करिअर र दलीय पक्षपोषणमा लागेका छौं । आजभोलिको एनजीओको घनत्वमाझ वास्तविक एक्टिभिस्ट र एक्टिभिजम् खोज्न हामीलाई हम्मे हुन्छ ।

रेडियो सगरमाथाको शुरुआत जुझारुपनको उपज थियो, त्यसैले उतिबेलाका चुनौती सम्झनु लाभदायक हुन्छ । रेडियो सगरमाथाको त्यतिबेलाको संस्थापनाको कसरतले यो कुरा पनि पुष्टि गर्दछ कि नेपालमा ठीक मुद्दा लिएर तर्कसहित निरन्तर लागिपर्ने हो भने ढिलोचाँडो सफलता पाइन्छ, किनकि राम्रो कुरालाई वितर्कले काट्न सक्दैन ।

कसैले आसाम, सिन्ध, तमिलनाड, पञ्जाब वा दिल्लीमा कसरत गर्छ भने नेपालमा जस्तो सफलताको सम्भावना त्यहाँ छैन– मुलुक ठूलो, राज्य संयन्त्रको कठोर सञ्जाल, कर्मचारीतन्त्रको कडा पकड तथा राज्य–नागरिकबीचको दूरीका कारण । हाम्रो मुलुक त्यस्तो अप्ठेरो अवस्थामा छैन ।

मैले सम्झेका त्यतिबेलाका रेडियो जुझारुमध्येका केही हुन्– भारतदत्त कोइराला, हेमबहादुर बिष्ट, रघु मैनाली, राजेन्द्र दाहाल । युनेस्कोको पेरिसमा कार्यरत विजयानन्द जयवीराले थोरै आर्थिक सहयोग र धेरै संस्थागत ढाडस नेपाल वातावरण पत्रकार समूहलाई दिलाए, र गुन ठूलो लगाए ।

                                     तस्वीर: उषा तितिक्षु

सम्झन्छु, काठमाडौंको पकनाजोल, कालधारास्थित उपेन्द्र अर्यालको घरको छतमा पहिलो ट्रान्समिटरको एन्टेना ठड्याउँदाको क्षण लागेको थियो– कसरी बज्ला यो रेडियो ! तर मज्जाले प्रसारण भयो र घरघरमा सुनियो । अनि एकपछि अर्को रेडियो खुल्न थाले । अभियान होइन, क्रान्ति ल्यायो सगरमाथाले ।

शुरुमा भोजराज पोखरेल सूचना तथा संचार मन्त्रालयका सचिव हुँदा त्यसतर्फबाट चुनौती आयो, तर साथीहरू निरन्तर लागिपरे । र चमत्कार त यो भयो कि रेडियो सगरमाथाको लागि भनेर तयार गरिएको विधेयक यसरी तयार पारियो कि त्यसले अन्य खेलाडीका लागि पूरै रेडियो फाँट खुला गरिदियो, सार्वजनिक रेडियो भन्नुस् या निजी ।

उतिबेला भर्खर न्यूयोर्कबाट बसाइ सरेर नेपाल आएको म उताको एफएम ब्याण्डको भरिभराउ स्टेशनको कोलाहल सम्झन्थें । नेपालमा चीनबाट आयात गरिएको बजारमा पाइने रेडियोको सर्टवेभ र एफएम ब्याण्डमा रेडियो नेपाल सुनिन्थ्यो । एफएम ब्याण्डमा भने पूर्णतः शून्यता थियो । आज काठमाडौंमा पनि न्यूयोर्क जस्तै कोलाहल छ, जो दक्षिणएशियामा अन्त कतै पाइँदैन ।

भारत र अन्यत्र रेडियो प्रसारण या त राज्यको नियन्त्रणमा छ या बेलगाम ‘कमर्सियल इन्टरटेनमेन्ट’ को कब्जामा । नेपालको रेडियो क्रान्ति किन पूरै दक्षिणएशियामा भन्दा फरक छ भन्ने सवालमा यति भनौं– यहाँ राज्यले एफएम स्टेशनलाई आफ्नो सम्पादनमा ‘न्यूज’ र ‘करेन्ट अफेयर्स’ प्रसारण गर्न स्वतन्त्र छाडिदिएको छ ।

निजी वा सामुदायिक क्षेत्रलाई यस्तो स्वतन्त्रता दिन कुनै छिमेकी राष्ट्र तयार छैनन् र आज त्यताका सबै रेडियो अभियन्ता नेपालतर्फ हेरेर लालायित छन् ।

एफएम रेडियो यति छिटो अगाडि बढ्यो र विश्वास कमायो कि ज्ञानेन्द्रको प्रत्यक्ष शासनको बेला रेडियो सगरमाथालाई बन्द गर्ने कोशिश हुँदा पनि श्रोता र अन्य प्रतिरक्षकको दबदबाले विफल भयो । उषा तितिक्षुले खिचेको रेडियो सगरमाथामा तैनाथ सैनिक जवान (हे. तस्वीर) त्यस खतरनाक घडीको प्रतीक हो ।

पक्कै पनि यो रेडियो क्रान्ति अपुरो छ र यसका नकारात्मक पक्ष पनि छन् नै । अन्तरसामुदायिक विग्रहलाई मलजल गर्न एफएम रेडियोको प्रयोग भएको छ र यो सन्दर्भमा रुवान्डाको उदाहरण हामीलाई थाहा भएकोले सतर्कताको खाँचो छ कि प्रेस र वाक्स्वतन्त्रताको प्रयोग अतिवादले नगरोस् ।

रेडियो जति नै स्वतन्त्र छ भने पनि, स्थानीय तहमा सुरक्षा स्थिति कमजोर भएका कारण एफएम रेडियो स्टेशनहरूले अपेक्षा अनुसार स्वतन्त्र र खोजमूलक समाचार सम्प्रेषण गर्न सकेका छैनन् ।

र, मैले अहिलेसम्म नबुझेको कुरा यो हो कि स्वतन्त्र र सफल रेडियो अभ्यास भएका मुलुकमा हुने गरेजस्तो राष्ट्रव्यापी ख्याति कमाएका ‘रेडियो पर्सनालिटी’ नेपालमा यो दुई दशकमा किन जन्मेनन्, जसको विश्वसनीयता तथा प्रस्तुतिले गर्दा जल्दाबल्दा मुद्दाहरूमा जनताको चासो र जाँगर जगाउन सकुन् ।

समस्या र चुनौतीको समीक्षा गर्नु हाम्रो कर्तव्य हो, जसबाट रेडियोको वास्तविक फाइदा श्रोता–नागरिकसम्म पुगोस्– सूचना, खोजखबर, विचार, मनोरञ्जन सबै । अन्त्यमा शुक्रबारको नेपाली टाइम्स को सम्पादकीयको एक अंश यहाँ पेश गर्दछु ः

“गत तीन दशकमा नेपालमा धेरै कुरा बिग्रँदा पनि राम्रो भएका कार्यहरूमा ‘सामुदायिक’ शब्द गाँसिएको हामी पाउँछौं– सामुदायिक रेडियो, सामुदायिक ग्रामीण सिंचाइ, सामुदायिक विद्यालय, सामुदायिक स्वास्थ्य चौकी र सामुदायिक वन आदि ।

रेडियो सगरमाथा यो हप्ता २० वर्ष टेक्दैछ, र उसको अग्रसरतामा भएको सामुदायिक रेडियोको फैलावटले ‘रेडियो स्पेक्ट्रम’ सरकारी नभई जनताको अधीनको क्षेत्र भन्ने स्थापित गरिदियो । रेडियो सगरमाथाले रेडियो विकेन्द्रीकरणको कल्पनालाई यथार्थ बनाइदियो र आज मुलुकभरि ४०० भन्दा बढी रेडियो स्टेशन आम जनतासँग संवाद गरिरहेछन् ।”

ह्याप्पी बर्थडे एफएम १०२ थोप्ला चार ! 

Post navigation

Previous Post:

Nepal turns the corner

Next Post:

‘स्थानीय तह’ होइन, ‘स्थानीय सरकार’

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Enter the keyword

About


Kanak Mani Dixit, 67, is a writer and journalist as well as a civil rights and democracy activist. He is a campaigner for open urban spaces, and is also active in the conservation of built heritage.

Tweets by KanakManiDixit

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk
Dekheko Muluk

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk

Blogroll

  • Himal Southasian
  • Madan Puraskar Pustakalaya
  • Spinal Injury Rehabilitation Center
  • हिमाल खबरपत्रिका

Categories

Recent Tweets

Tweets by KanakManiDixit

© 2023 Kanak Mani Dixit | Built using WordPress and SuperbThemes