Skip to content

Kanak Mani Dixit

  • Home
  • About
  • हिमाल खबरपत्रिका
    • उकालो लाग्दा
  • Nepali Times
    • On the way up
  • Himal Southasian
    • HIMAL
  • Others
    • Articles about Kanak Mani Dixit
    • नागरिक
    • Scroll.in
    • The Kathmandu Post
    • The Rising Nepal
    • Podcasts
  • Books
    • Adventures of a Nepali Frog
  • Petitions
  • Videos
    • Saglo Samaj

जयपुरको ‘सफ्ट पावर’

February 11, 2019 by admin

हिमाल खबरपत्रिका (१६-२२ माघ, २०७३) बाट

जयपुर लिटरेचर फेस्टिभल (जेएलएफ) लाई साहित्य र प्रकाशनको महाकुम्भ भन्न मिल्छ । पाँच–पाँच दिनसम्म चल्ने, संसारका जल्दाबल्दा समसामयिक विषयहरूदेखि भारतको बौद्धिक वृत्तले केलाइरहेका अनेकन् मुद्दाहरूमा यहाँ पाँच वटा प्यारलेल भेन्यूमा ‘डिग्गी प्यालेस’ दरबार परिसरभित्र बहस चल्यो । हुन त ‘जेएलएफ’ को आलोचना गर्ने ठाउँ नभएको होइन– यो ज्यादै ठूलो भयो र यसको आत्मीयता हरायो, यसपालि भारतीय हिन्दूत्ववादी दक्षिणपन्थीलाई ठाउँ दियो, यहाँ आउनेहरूबीच स्पष्ट वर्ग विभेद छ, आदित्यादि कुरा सबै सही हुन् । तर, पनि बौद्धिक खोज गर्नेका लागि यो स्वाद लिनुपर्ने ठाउँ बनेको छ र यसैकारण काठमाडौंबाट पनि साहित्यिक, लेखक, अनुसन्धानकर्ता पुग्ने गरेका छन् ।

यसपालि, जेएलएफको मानवसागरमा उनको छरिएका सेता जटाले कवि विप्लव प्रतीक चिनिन्थे भने ‘स्ल्याम्’ पोएट उज्वला महर्जन, नाट्यकार युक्ता बज्राचार्य तथा साहित्य महोत्सव अभियन्ता प्रणवमानसिंह र शिवानी सिंह ।

जेएलएफले लेखन र किताब प्रकाशनलाई डिजिटल युगमा ‘फेसनेबल’ बनाइदिएको छ । यसले अरू धेरै लिटरेटो फेस्टिभललाई जन्माएको छ भने पुरानालाई ऊर्जा दिएको छ । जयपुर लिटरेचर फेस्टिभल अघि ढाका लिटरेचर फेस्टिभल, चेन्नईमा हिन्दू अखबारको फेस्टिभल अफ् लाइफ, कोलकाता फेस्टिभल तथा कुमाउ फेस्टिभल चलेका थिए भने हाल पोखरामा नेपाल लिटरेचर फेस्टिभल चल्दैछ । उता दक्षिण श्रीलंकाको गल शहर र पाकिस्तानको कराँचीमा पनि यस्तै यस्तै हुँदैछ ।

तर, लिटरेचर फेस्टिभल जस्तो कुरा जति भए पनि पुग्दैन । किनभने, सल्काउन मात्र सकिए मानव मस्तिष्कमा अपार जिज्ञासा र चाहना छ– फिक्सन र नन्फिक्सन सामग्रीले मात्र यसको माग पूर्ति गर्न सक्दछ । नेपालकै कुरा गर्ने हो भने एउटा महोत्सवले पुग्दैन । दर्जनौं शहरमा, एउटै शहरको पनि विभिन्न ठाउँमा हुनुपर्छ । त्यहाँ मात्र किन, गाउँ–गाउँमा हुन सक्नुपर्छ ! मदन पुरस्कार पुस्तकालयका साथीहरूले मौलिक खालको ‘नन्फिक्शन् पर्व’ योजना गर्ने भन्दैछन्, त्यो पनि चाहियो ।

‘होस्ट शहर’ ले जति फाइदा लिन्छ राम्रो सञ्चालित बृहत् फेस्टिभलको, त्यो काठमाडौंले जयपुरबाट सिक्नुपर्ने प्रष्ट छ । हुन त जयपुरका केही कुरा काठमाडौंसँग छैनन् । कार्यक्रमलाई चाहिने फराकिलो दरबार हाम्रा राणाकालीन प्राङ्गणहरू नभएका होइनन्, तर भवन उपलब्ध छैनन् । बगैंचा पनि मासिइसके । जेएलएफलाई नयाँदिल्लीको पढालेखा जमातसँगको नजदिकीले सघाएको छ । अरू कुरामा भने काठमाडौं पनि कम छैन । केही कुरामा अगाडि पनि छ ।

जेएलएफलाई राजस्थानकी मुख्यमन्त्री बसुन्धरा राजेको पूर्ण सहयोग रहेको छ, किनकि महोत्सवले शहर र राज्यको अर्थतन्त्रलाई टेवा दिएको छ, ‘इमेज’ लाई उचालेर । जब संसारका मुख्य मुख्य ‘मेट्रोपोलिटन’ केन्द्रका विश्व प्रख्यात तथा काबिल बौद्धिकहरू जयपुर आइपुग्छन्, तिनले जयपुर र पूरै भारतलाई ‘सफ्ट पावर’ को रूपमा प्रक्षेपण गर्छन् । यसले अन्ततोगत्वा जयपुरवासी, राजस्थानवासी र भारतवासी सबैलाई ऊर्जावान् बनाइदिन्छ– आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक तवरमा ।

काठमाडौं उपत्यकाको सालाखाला पूर्णतः शहरीकरण भइसक्यो आजसम्म आइपुग्दा । जयपुरले जस्तो सार्वजनिक सेवा, सार्वजनिक थलो तथा पूरै संसारलाई लालायित पार्ने हस्तकलादेखि संस्कृति उत्पादन गर्न सक्ने सम्भावना काठमाडौंको पनि थियो÷छ, तर हामी बरालिएको धेरै वर्ष भइसक्यो । गत तीन दशकमा वास्तु, जल र वायु प्रदूषणसहितको अराजक शहरीकरणले उपत्यकालाई कुरुप बनायो । यहाँका सांस्कृतिक सम्पदा (‘ट्यान्जिबल’ भवन, मठ, गुम्बा तथा ‘नन्ट्यान्जिबल’ जात्रा, पूजा पर्व) कमजोर बन्न गए । अरूले मनपराउने सांस्कृतिक–पर्यटकीय थलोलाई जानाजान मासियो । त्यसमाथि थपियो, महाभूकम्पको धक्का ।

समग्रमा उपत्यका शहरको तेज घटे पनि यहाँ पर्याप्त थलो र पीठहरू छँदैछन् जसले देशीविदेशीलाई तान्न सकोस् । भुईंचालो पश्चात्को पुनःनिर्माणमा यता पनि ध्यान दिनुपर्छ, कि काठमाडौंलाई अन्तर्राष्ट्रिय पर्वको चम्किलो थलो बनाउन अझ्ै सकिन्छ ।

हामीसँग जयपुर तथा अन्य भारतीय शहरमा नभएका कुराहरू छँदैछन्– हिमालय दर्शन, छेउछाउका जंगल, पहाडी गाउँघर, संस्कृति तथा उपत्यकाको मौलिक वास्तु तथा जैविक सम्पदा । जयपुरमा पूरै महोत्सव एउटै थलोमा हुन्छ र पाँचौं दिनसम्म एकसरो सहभागी हुँदा निस्सासिएजस्तो लाग्छ । काठमाडौं या पोखरामा भने यूरोपमा जस्तो ‘क्याफे कल्चर’ हुर्किएको छ, जहाँ फुत्त बाहिर गएर सास फेर्न र भेटघाट गर्न पाइन्छ ।

आउँदो चैत–वैशाखमा काठमाडौंमा अन्तर्राष्ट्रियस्तरको ‘काठमाडौं ट्राइनेल’ कला महोत्सव हुँदैछ । यस्तै साहित्य क्षेत्रका हस्तीहरूले हातेमालो गरेर जयपुरसँग कुममा कुम मिलाउने राष्ट्रिय मात्र नभई अन्तर्राष्ट्रिय साहित्य महोत्सव पनि गर्न जरूरी छ जहाँ प्रस्तोता मात्र होइन सहभागी पनि दक्षिणएशिया र अन्यत्रबाट यहाँ उत्रिउन् ।

पाठकलाई अचम्म लाग्ला तर यहाँ पनि स्थानीय निर्वाचनको वकालत गर्नुपर्ने हुन्छ । आखिर काठमाडौंवासीले बुझनुपर्ने कुरा राजनीतिक नै हो । जबसम्म वडा–वडा, नगर–नगरमा स्थानीय निर्वाचनद्वारा निर्वाचित प्रतिनिधि÷नेतृत्व अगाडि आउँदैन, यी सब फलदायी महोत्सवका योजना र आकांक्षा आकाशको फलमा सीमित रहने छन् । हरेक नजरमा, हरेक पाटोमा नागरिकलाई स्थानीय निर्वाचन अनिवार्य भएको छ । उपत्यकाको अर्थतन्त्र, समाज र संस्कृतिलाई बचाइराख्न र ऊर्जा थप्न अन्तर्राष्ट्रियस्तरका महोत्सवहरू चाहिएको छ । स्थानीय निर्वाचनको लागि जागरुक नहुने उपत्यकावासीलाई थाहा नहुन सक्छ, १८ वर्ष निर्वाचित प्रतिनिधि नहुनाले गाउँ र जिल्ला जस्तै, राजधानी स्वयंलाई एउटा लम्बे दुर्घटनामा पारेको छ । यसैमा पनि छ, काठमाडौंलाई जयपुरको एउटा पाठ ।

Post navigation

Previous Post:

Programmed to be heartless

Next Post:

लिपफ्रगः भ्यागुते छलाङ्ग!

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Enter the keyword

About


Kanak Mani Dixit, 67, is a writer and journalist as well as a civil rights and democracy activist. He is a campaigner for open urban spaces, and is also active in the conservation of built heritage.

Tweets by KanakManiDixit

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk
Dekheko Muluk

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk

Blogroll

  • Himal Southasian
  • Madan Puraskar Pustakalaya
  • Spinal Injury Rehabilitation Center
  • हिमाल खबरपत्रिका

Categories

Recent Tweets

Tweets by KanakManiDixit

© 2023 Kanak Mani Dixit | Built using WordPress and SuperbThemes