Skip to content

Kanak Mani Dixit

  • Home
  • About
  • हिमाल खबरपत्रिका
    • उकालो लाग्दा
  • Nepali Times
    • On the way up
  • Himal Southasian
    • HIMAL
  • Others
    • Articles about Kanak Mani Dixit
    • नागरिक
    • Scroll.in
    • The Kathmandu Post
    • The Rising Nepal
    • Podcasts
  • Books
    • Adventures of a Nepali Frog
  • Petitions
  • Videos
    • Saglo Samaj

ज्यानसँग लुकाएको कुरा

May 10, 2018 by admin

हिमाल खबरपत्रिका (२३-२९ वैशाख, २०७४) बाट

ज्यान सल्टर (सन्१९३६ – सन्२०१८)

झण्डै २५ वर्ष अघिको कुरा– हिमाल बुक्स प्रकाशनले ‘पोट्रेट आर्टिस्ट’ ज्यान सल्टरले दुई दशक लगाएर तयार गरेका सिसाकलम स्केच तथा तैलचित्रलाई समेटेर एउटा गहकिलो पुस्तक निकाल्ने निधो गर्‍यो । यसका लागि लागिपर्‍यौं, वसन्त थापा, मनेश श्रेष्ठ, दीपक थापा, चन्द्र खतिवडा, सलिल सुवेदी (पछि गएर ‘कनिका’) ।

सन् १९७५ देखि काठमाडौं निवासी ज्यान हाम्रो प्रस्तावसँग राजी भइहालिन् । तर, नेपालका विभिन्न जातजातिको प्रतिनिधिमूलक मुहारचित्रहरुसँगै प्रत्येक समुदायको वर्णन, (त्यो पनि अंग्रेजी भाषामा) गर्न सक्ने, हामीमाझ दुई मूर्धन्य व्यक्तित्व मात्र थिए— मानवशास्त्री डोरबहादुर विष्ट र भूगोलविद् हर्क गुरूङ ।

डोरबहादुरजी शायद जुम्लास्थित आफ्नो कर्णाली इन्ष्टिच्यूटमा धेरै समय बिताउनुहुन्थ्यो त्यसताका । त्यसैले डा. गुरुङलाई सोध्यौं । डा. गुरुङ खुशी–राजी भएर केही महीनामै गहकिलो लेखन प्रस्तुत गरिहाले । उतिबेला जल्दोबल्दो पुस्तक डिजाइनर निर्मल शेरचन थिए, उनैले आवरण र सज्जा तयार पारे ।

पुस्तक निकाल्न भारतको प्रख्यात प्रकाशन गृह रुपा पनि सहकार्यका लागि तयार भयो, र उसको बेलायती प्रकाशन गृह हार्पर कलिन्स् सँग सम्बन्ध भएकोले हामी झन् खुशी भयौं ।

पुस्तक दिल्लीमा छाप्ने कुरा भयो । त्यसैले डिजाइन, पुस्तकमा समावेश हुने दर्जनौं ज्यानका ‘अरिजिनल’ स्केच र पेन्टिङ लिएर म दिल्ली उडें । हवाईजहाज थियो शाही नेपाल वायुसेवा निगमको भर्खर उडान भर्न थालेको नयाँ बोइङ्ग ७५७ ।

ज्यानका ती बहुमूल्य कलाकृति राखिएको लाम्चो बाकस ‘क्यारी अन् ब्यागेज्’ को रूपमा क्याबिनभित्र लगें । म पछाडि इकोनोमी क्लासमा बसें, तर फ्लाइट क्रूको सहयोगमा उक्त बाकसलाई अगाडि बिजनेश क्लासको कोटर्‍याकमा राखियो ।

प्लेन नयाँदिल्ली इन्दिरा गान्धी अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल उत्रियो । अध्यागमन कटेपछि आफ्नो सूटकेश टिपेर, कस्टम्स् पार गरीवरी शहर जान ट्याक्सीमा बसियो ।

नयाँदिल्ली शहर पुग्न आधा बाटो कटिसकेर धौलाकुवाँ नजिक आइपुग्दा पो झल्यास्स भएँ, ज्यानको सामान त प्लेनमै छुटेछ ! खङ्ग्रङ्ग भएँ, हवाईजहाजबाटै खसे झैं । एउटा कलाकारको वर्षौंको परिश्रमलाई यसरी बिर्सिएर हिंडेको ! अक्षम्य ! हरायो भने ? ! मुटु ढुक्–ढुक् गर्‍यो । ट्याक्सीलाई फर्कन लगाएँ ।

एअरपोर्ट पुगें, र मैले जाने जतिको मिजास र मनाउन सक्ने ताकत भित्रदेखि निकाल्ने कोशिश गरें । पहिले शानेवानिको काउन्टरमा कुरा राखें, एकजनाले भने, ‘प्लेन उडिसकेको छैन, हेर्नुस् सेक्युरिटी र इमिग्रेसन मनाउन सक्नुहुन्छ कि ?’

त्यसै गरें, भन्दै बढ्दै गएँ– नामुद आर्टिस्ट ज्यान सल्टरका अमूल्य कलाकृति प्लेनमै छुटे, जान दिनुस्, ‘रिट्रिभ’ गर्न । पहिला अध्यागमन पार गरें, अनि कस्टम्स्का अफिसरलाई मनाएँ, अनि प्लेन छिर्ने ठाउँमा तैनाथ प्रहरी । प्लेन उड्नै लागेको रहेछ, तर ढोका खुलै ।

परिचालक–परिचालिका वाल्ल परेर हेर्दै थिए, मैले सीधै भित्र गएर कोटर्‍याकको घर्रा खोलें, ज्यानको लाम्चो बाकस यथावत्, चूपचाप मलाई नै कुरेर बसिरहे जस्तो !

सामान बोकेर टर्मिनल बिल्डिङ्ग बाहिर निस्किएँ । फेरि अध्यागमन, कस्टम्स् हुँदै कुरिरहेको ट्याक्सी लिएर रवाना भएँ । आजका एअरपोर्टको सुरक्षा पद्धतिले यस्तो गर्न के दिन्थ्यो, जुन कुरा मैले त्यो बेला गर्न सकें ।

आखिरमा किताब छाप्न रुपा ले आलटाल गर्‍यो । र, नेपालमै राम्ररी ‘फोर–कलर’ मा छापियो– फेसेस् अफ नेपाल (हिमाल बुक्स, सन् १९९६) । किताबले बजार पनि राम्रो पायो, तर मैले ज्यानलाई यो घटना कहिल्यै बताइनँ ।

ज्यान सल्टरको यही १५ वैशाखमा निधन भयो । उनका बारेमा धेरै राम्रा, मीठा कुरा बाहिर आएका छन् । यो चाहिं मैले उनीसँग लुकाएको कुरो . . . !

सम्बन्धित समाचार: नेपाललाई असाध्यै माया गर्ने कलाकार ज्यान सल्टरको निधन

Post navigation

Previous Post:

लडाइँको साक्षी: बेनीको खम्बा

Next Post:

How Delhi media covers Nepal highlights its role in India’s foreign policy blunders

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Enter the keyword

About


Kanak Mani Dixit, 67, is a writer and journalist as well as a civil rights and democracy activist. He is a campaigner for open urban spaces, and is also active in the conservation of built heritage.

Tweets by KanakManiDixit

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk
Dekheko Muluk

Blogroll

  • Himal Southasian
  • Madan Puraskar Pustakalaya
  • Spinal Injury Rehabilitation Center
  • हिमाल खबरपत्रिका

Categories

© 2023 Kanak Mani Dixit | Built using WordPress and SuperbThemes