Skip to content

Kanak Mani Dixit

  • Home
  • About
  • हिमाल खबरपत्रिका
    • उकालो लाग्दा
  • Nepali Times
    • On the way up
  • Himal Southasian
    • HIMAL
  • Others
    • Articles about Kanak Mani Dixit
    • नागरिक
    • Scroll.in
    • The Kathmandu Post
    • The Rising Nepal
    • Podcasts
  • Books
    • Adventures of a Nepali Frog
  • Petitions
  • Videos
    • Saglo Samaj

नदीबाट एक अञ्जली

July 1, 2021 by admin

हिमाल खबरपत्रिका (१६ असाेज – १५ कात्तिक, २०५९)बाट

सबै तस्बिर इकोनोमिस्टबाट ।
माथिबाट क्रमशः पोताला दरबारसामु चिनियाँ सिपाही, चुनाव प्रचारमा ‘लुला’ र इतिहासकार हब्स्वम् ।

विश्व घटनाक्रम र वैचारिक क्रियाकलापबाट हामी नेपाली वञ्चित छौँ । साक्षर भएर पनि शिक्षा र सूचना हासिल गर्न हामीलाई गाह्रो छ, किनभने आधुनिक युगसँग मुकाविला गर्न चाहिने स्पेनिस, फ्रेञ्च, जर्मन या अङ्ग्रेजी जस्ता युरोपेली भाषाहरू हामीसँग छैनन् । तसर्थ, समयको गति र आधुनिक संसारको वैचारिक मेलामा हामी सहभागी हुन सक्तैनौँ । ‘ब्रडशीट’ दैनिकहरूबाट कोरा खबर त केही हदसम्म पाउने गर्छौँ, तर विश्लेषण पाइँदैन । आफ्नो दिमागमा रहेको ज्ञानको भण्डार भन्दा बाहिरको अनुभव थाहा पाउने र प्रकट गर्ने भाषा नभएकै कारण शायद नेपालीमा खुशवन्त सिंह, इकवाल अहमद या टार्जी भिटाची जस्ता लेखकहरू जन्मिएन ।

नेपाली पाठकको दृष्टिमै नपरी अघिल्लो हप्ता विश्वमा के–कस्ता विवेचना र समीक्षा बगेर गए त भनी लण्डनबाट प्रकाशित हुने इकोनोमिस्ट साप्ताहिकको पछिल्लो (सेप्टेम्बर २०–२७) अङ्क पल्टाएँ । त्यसमा प्रस्तुत अनेकन् लेख, टिप्पणी, विश्लेषणहरूमध्ये केहीलाई नियाली हेरौँ, कुनैमा नेपाली सन्दर्भ पनि जोड्दै ।

• इराक–अमेरिका द्वन्द्वलाई लिएर जोर्डनका राजा अब्दुल्लालाई आफ्नै किसिमको पीर छ । अमेरिका समर्थक भनिने यो ‘हाशेमाइट अधिराज्य’ का तन्नेरी राजा यता आएर वाशिङ्गटन डीसीले सबैभन्दा मन पराउने अरब शासक हुन पुगेका छन् । इराक र इजरायलको छिमेकी रहेको यो अति संवेदनशील राज्यको घोषित नीति इराकमा अमेरिकाले हमला नगरोस् भन्नेछ । मन्त्री र भलाद्मीहरू अमेरिकी हमलाको खिलाफमा बोल्छन्, किनभने अमेरिकी आक्रमण भए जोर्डनी पर्यटन ध्वस्त हुनेछ र यहाँको नाजुक अवस्थाको राजनीतिमा पनि ठूलो असर पर्नेछ । तर मनभित्र जोर्डनीको अर्कै तर दबेको चाहना पनि छ । किनभने सद्दामको सट्टा अमेरिका समर्थक राज्यसत्ता बगदादमा आइदिए त्यसको मुख्य फाइदा जोर्डनलाई नै हुनेछ । त्यसो हुँदा जोर्डनको अकाबा शहर इराकको मुख्य बन्दरगाह हुनेछ र इराकको संसारसँगको व्यापार यहीँबाट हुनथाल्छ । “तर”, इकोनोमिस्ट लेख्दछ, “त्यो लूट हात लाग्नुअघि युद्ध त हुनुपर्यो नि !” र त्यसै कारण अम्मानमा अहिले सबै ‘नर्वस’ छन्; युद्ध चाहियो पनि चाहिएन पनि ।

• सच्चा वामपन्थीले कसरी सामाजिक क्रान्तिको बाटो रोज्दछन्, तिनमा कति दह्रो अठोट, सङ्कल्प हुन्छ; दशकौँसम्म पनि ती कसरी अथक प्रयासमा लागिरहन्छन् भन्ने कुराको उदाहरण ब्राजिलका वामपन्थीहरूले प्रस्तुत गरेका छन्; जुन बन्दुकको भरमा तुरुन्तै सत्तामा पुग्न हतारिएका कुनै पनि क्रान्तिकारी जत्था निम्ति उपयोगी पाठ हुनसक्छ । ब्राजिल वर्कर्स पार्टीका ‘र्याडिकल’ मानिने टे«ड युनियन नेताको नाम हो लुइस इनासियो लुला डा’सिल्भा, जसलाई ‘लुला’ भनेर दशकौँदेखि संसारले चिन्दै आएको छ । कैयौँ देशका वाम नेताहरू छिट्टै सत्तामा पुग्न या त बन्दुकधारी माओवादी भएर निस्किए (जस्तै हाम्रा माओवादी) या त पुरानै सिद्धान्त फलाक्दै पूँजीवादी परिवेशमा आफूलाई ढाले (जस्तै हामै्र एमाले) । थोरैले नै लुलाको वर्कर्स पार्टीले झैँ दशकौँको लागि मेहनत तथा शान्तिपूर्ण सङ्घर्ष गरिरहे, जनतालाई सचेत बनाउन कठोर सरकार र सत्तासँग वैचारिक मुकाविला गर्दै । विगतका तीन चुनावमा लुलाले राष्ट्रपतिको पदको लागि लड्दा नराम्रो हार खानु पर्यो र धेरै वर्ष भयो उनबाट कुनै जीत हुन्छ भन्ने आश हराएको । यसपालि भने उनको जीत निश्चित छ । रमाइलो मान्नुपर्ने कुरो हो कि इकोनोमिस्ट जस्तो ‘क्यापिटलिस्टटील्ट’ पत्रिका पनि आज आएर लुलाको प्रतिभाको प्रशंसा गरेर लेख्न बाध्य भएको छ ।

• सात वर्ष लामो माओवादीको हिंसात्मक कार्यले नेपाललाई सङ्कटापन्न स्थितिमा पुर्याइसकेको छ । लेटिन अमेरिकाको ग्वाटेमालामा वामपन्थी गुरिल्ला र सरकारबीचको लडाइँ (‘डर्टी वार’) ३६ वर्षलाई चल्यो, जसमा पूरै दुई लाख छापामारहरू मरे भनिन्छ । सरकारी पक्षबाट जनतामाथि धेरै ज्यादती भएकोले त्यसलाई ‘डर्टी वार’ भनिएको थियो । यही हत्याका कारण सन् १९९६ मा त्यहाँ एक खालको ‘शान्ति’ पनि स्थापित भयो । नागरिक शासन भए पनि आज ग्वाटेमालामा सेनाको बोलबाला छँदैछ, तैपनि न्यायको ढोका भने खुल्न आँटेको आभास मिलेको छ । एक दशकभन्दा अघि गैर कानूनी हत्यामा संलग्न भएको अभियोगमा गत हप्ता तीन सैनिक अफिसरमाथि मुद्दा चलाइयो । अर्जेन्टिनामा पनि यस्तै प्रक्रिया शुरु भएको केही वर्ष भइसक्यो, जहाँ धेरैलाई ‘डिस्अपियर’ गराइएको थियो– लापता । तर अर्जेन्टिनाभन्दा धेरै कम विकसित ग्वाटेमालामा शुरु भएको यो अदालती कार्वाहीले राम्रो सङ्केत दिन्छ, आज जतिकै लापर्वाही र बदमासी गरे पनि सभ्य समाज हो भने कुनै न कुनै बेला खानतलासी त हुन्छ नै, दशकौँपछि किन नहोस् ।

• चीन र तिब्बतको बारेमा कुरा चल्दा हामी नेपालीहरू मौन रहन रुचाउँछौँ । पत्रकार बन्धुहरू चीन सरकारले घुमाउन लगिदिँदा वाह वाह गर्दै फर्कन्छन् । तर ल्हासासँग हाम्रो भविष्य गाँसिएकोले त्यहाँको राजनीति र अर्थतन्त्रमा भएको चहलपहलले हामीलाई कसरी असर पार्छ भन्नेतर्फ हामी त्यतिको ध्यान दिँदैनौँ । तिब्बतमा हालसालै केही परिवर्तन आउन थालेको आभास मिलेको छ । इकोनोमिस्ट लेख्छ, “तिब्बती जनताको समर्थन पाउन त्यहाँ बेइजिङले अर्थतन्त्रको विकास र आधुनिकीकरणमा जोड दियो । शायद, यो रणनीतिले काम गर्न थालेको छ ।” किनभने उक्त पत्रिकाको भनाइमा दलाई लामाको धर्मशाला (हिमाचल प्रदेश) मा रहेको प्रवासी ‘सरकार’ र बेइजिङ सरकारबीच भेटघाटको क्रम रफ्तारमा शुरु भएको छ । दलाई लामाका अनौपचारिक दूतको रूपमा काम गर्ने उनका दाजु ग्यालो थन्डुपलाई एक्कासि ल्हासा जाने अनुमति दिइयो । त्यसपछि धर्मशाला सरकारका वरिष्ठ पदाधिकारी लोदी गारीले बेइजिङमा ठालूहरूलाई भेट्ने मौका पाए । हुन सक्छ, रिटायर हुन लागेका चिनियाँ राष्ट्रपति जियाङ जेमिनले आफ्नो कार्यकालको अन्त्यमा संसारका सामु केही स्मरणीय काम गरेर पद छाड्न आँटेका होउन् । भावी राष्ट्रपति हू जिन्टाओले आफू आउनुअघि केही नयाँ कदम थालेका पनि हुन सक्छन् । सम्झ्नुपर्ने कुरा, धेरै वर्षका लागि जिन्टाओ ल्हासामा बेङजिङका कमिसार नै थिए । इकोनोमिस्ट लेख्छ, “तिब्बतीहरूसँग सम्झैता गर्ने आखिर यिनै (जिन्टाओ) नै होलान् कि ?”

आजको तमिल टाइगर ।

• एकताकाका खुँखार “आतङ्कवादी” र “पृथकतावादी” हरू कसरी वार्ताको टेबुलमा आउँदा रहेछन् भन्ने कुरा श्रीलङ्काको उदाहरणले देखाइरहेको छ । थाइल्याण्डमा भइरहेको ‘लिट्टे’ र कोलम्बोको सरकार बीचको वार्तामा १९ वर्ष लामो गृहयुद्ध समाप्त पार्ने प्रयास भइरहेछ, र पूरै श्रीलङ्काली जनता स्तब्ध भएर वार्ताको परिणाम पर्खिरहेछन्, के होला भनेर । ग्वाटेमालामा तीनदशकमा दुई लाख मरे भने यहाँ झ्ण्डै २ दशकमा ६५,००० मारिएका छन् नेपालको आँकडाः ७ वर्षमा करीब ७ हजारकै हाराहारीमा पुगेको छ । युद्ध चर्कियो र लम्बियो भने श्रीलङ्काकै हाराहारीमा नपुग्ला भन्न सकिन्न र यस्तो कहालिलाग्दो विचार कहिल्यै पोख्नुपर्ला जस्तो लागेको थिएन । लिट्टेका अधिनायकवादी हाकिम वेल्लुपिल्ले प्रभाकरणका प्रमुख सहयोगी एवं मुख्य वार्ताकर्ता एन्टन् वालसिंघमले थाइल्याण्डमा जनाए अनुसार पूर्ण स्वतन्त्र तमिल राष्ट्रको माग अब लिट्टेले गर्ने छैन । दक्षिण एसियामा नै सबैभन्दा क्रूर मानिने राजनैतिक सङ्गठन तमिल टाइगरका त लचकता देखाउने दिन आउँदा रहेछन् भने कमरेड प्रचण्डले प्रभाकरणबाट यो कुरा किन नसिक्ने ? कि यहाँ पनि १९ वर्षे युद्धको लागि मानसिक तयारी गर्ने ?

• लिसोथो, दक्षिण अफ्रिकाको एउटा अधिराज्य, हामी जस्तै भूपरिवेष्ठित र जलस्रोतको धनी । त्यहाँ पनि यहाँ जस्तै कमिशन एजेण्टमार्फत् ठूला ठूला बाँध बनाउने चक्कर हुँदोरहेछ, जुन ‘स्वाभाविक’ हो । तर यहाँ नभएको त्यहाँ भएको अनुभव चाहिँ, घूस खुवाएको अभियोगमा ठूलाठूला पश्चिमा अन्तर्राष्ट्रिय कम्पनीहरू र घूस खाएको अभियोगमा लिसोथो सरकारका अफिसरहरू माथि कानूनी कार्वाही चलाइएको छ । कति त दोषी पनि ठहरिइसकेका छन् । ‘लिसोथो हाइल्याण्ड वाटर प्रोजेक्ट’ अफ्रिकाकै सबैभन्दा ठूलो मानिने बाँध आयोजनामा एकर्स इन्टरन्याशनल नामक क्यानडेली कन्सल्टेन्सी कम्पनी प्रोजेक्ट हाकिमलाई झ्ण्डै ३ लाख डलर घूस ख्वाएको अभियोगमा दोषी ठहरियो लिसोथोको अदालतबाट । यो कम्पनी नेपालमा पनि त्रिशूली–देवीघाट पुनस्र्थापन लगायतका कैयौँ आयोजनाहरूमा वर्षौँदेखि संलग्न हुँदै आएको थियो । इकोनोमिस्ट का अनुसार जर्मनीको लाहमाएर कम्पनी माथि पनि लिसोथोको अदालतमा कार्वाहीको थालनी हुँदैछ यही अभियोगमा ।

लाहमाएर पनि नेपालको मस्र्याङ्दी, अरुण–३ लगायतका थुप्रै आयोजनामा काम गरेको कम्पनी हो । इकोनोमिस्ट का अनुसार खाली विकासोन्मुख राष्ट्रका सरकारहरूलाई भ्रष्टाचारको दाग लगाउने पश्चिमा मुलुकहरूको बानीसामु पश्चिमा कम्पनीहरूलाई नै यसरी दोषी फेला पार्दा अफ्रिकी बुद्धिजीवीहरू खुशी छन् । लिसोथोमा अचाक्ली गर्ने यी कम्पनीहरूले नेपालमा पनि हेल्चेक्र्याइँ गरेनन् होला भन्न त मिल्दैन । तर लिसोथोको अदालतले चलाएको जस्तो कार्वाही हाम्रा अदालतले कहिले चलाउलान् ?

• संसारमै नाम कहलिएका लेफ्टिएट बुद्धिजीवी, लेखक र सिद्धान्तकार एरिक हब्स्वम्ले हालसालै आफ्नो आत्मकथा लेखेका छन् (इन्टरेस्टिङ टाइम्स्ः ए टूवेन्टिएथ सेन्चुरी लाईफः प्यान्थिअन् प्रकाशन, अगस्ट २००२) । आफूलाई “लाइफ्लङ्ग कम्युनिष्ट” भनी चिनाउने हब्स्वम् चाहिँ सन् १९३० को दशकको अक्सफर्ड विश्वविद्यालयका “सबैभन्दा लाल तथा र्याडिकल जेनेरेशन” का सदस्य मानिन्छन् । उनको किताबको समालोचना पढ्दा नेपालका वामपन्थीहरू (अरू खेमाकाले त सैद्धान्तिक कुरै पढ्दैनन् जस्तो छ, त्यसैले उनीहरूको कुरै नगरौँ) ले सीधै माक्र्स र माओ बाहेक युरोपेली वाम बौद्धिकहरूका लेखन र जीवनी कति पढेका छन्, भन्ने मनमा लाग्यो । किनभने त्यस्ता अनुभव पढेर मात्रै जिन्दगीका गहिराइ र अप्ठेराहरू बुझन सकिन्छ जो रुखो सिद्धान्त मात्रले कहिल्यै दिँदैन । बर्लिनमा हुर्केका हब्स्वम्को नात्सी जर्मनीलाई परास्त गर्न कम्युनिष्ट रूस नै चाहिन्थ्यो भन्ने अडान आज पनि यथावत् नै छ, तर उनको विचारमा कम्युनिज्मको मर्मलाई स्टालिन र उनका उत्तराधिकारीहरूले मिच्न पुगे, र सोभियत राज्यको स्वार्थले ‘कम्युनिष्ट इन्टरन्याश्नल’को विश्वव्यापी क्रान्तिकारी आकांक्षालाई मेटाइदिए ।

८५ वर्ष नाघिसकेका र बूढा कम्युनिष्ट हब्स्वम्को चाखहरूमा साम्राज्यवादी साहित्यकार मानिने रुड्यार्ड किपलिंगका कविताहरू पर्छन्, बेलायतको ग्रामीण वेल्स् प्रान्तका चराहरू बारे यिनी विशेषज्ञ छन्, र उनको मनोरञ्जन भने ज्याज सङ्गीत हो । रूसले हँगेरीमाथि हमला गर्दा आफ्नो पार्टीप्रति खिन्न रहेका हब्स्वम् अझै पनि आफूलाई कम्युनिष्ट हुनुमा गर्व गर्छन्, तर धेरै वाम पार्टीहरूले अँगाल्ने “रगत र माटोमा भिजेको राष्ट्रियता” को भने उनलाई केही काम छैन । अति राष्ट्रवादी आफूलाई देखाउनुपर्ने हाम्रा पार्टी र नेताहरूले यो कुरा मनन् गर्नुपर्ने हुन्छ । र, आश गरौँ “इन्टरेष्टिङ्ग टाइम्स्” जस्ता कृतिहरू नेपालीमा अनुवाद भई पाठकसामु आउन् ।

इकोनोमिस्ट को एउटा अङ्कका अनगिन्ती लेखबाट केही मात्र छान्दाका प्रस्तुति हुन् यी । ज्ञान र सूचनाको विशाल नदी हामी नेपालीसामु बगिरहेछ, त्यो नदीको पानी पिउन जाने क्षमता हाम्रो छैन, र अञ्जुलीमा भए पनि अलिकति जल ल्याइदिने कर्मीहरू पनि यहाँ बनिसकेका छैनन् ।

Post navigation

Previous Post:

Fighting by the rules

Next Post:

Mr Bangdel has left the country

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Enter the keyword

About


Kanak Mani Dixit, 67, is a writer and journalist as well as a civil rights and democracy activist. He is a campaigner for open urban spaces, and is also active in the conservation of built heritage.

Tweets by KanakManiDixit

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk
Dekheko Muluk

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk

Blogroll

  • Himal Southasian
  • Madan Puraskar Pustakalaya
  • Spinal Injury Rehabilitation Center
  • हिमाल खबरपत्रिका

Categories

Recent Tweets

Tweets by KanakManiDixit

© 2023 Kanak Mani Dixit | Built using WordPress and SuperbThemes