Skip to content

Kanak Mani Dixit

  • Home
  • About
  • हिमाल खबरपत्रिका
    • उकालो लाग्दा
  • Nepali Times
    • On the way up
  • Himal Southasian
    • HIMAL
  • Others
    • नागरिक
    • Scroll.in
    • The Kathmandu Post
  • Books
    • Adventures of a Nepali Frog
  • Petitions
  • Videos
    • Saglo Samaj

नेपालको हिमाल सबैको!

July 31, 2020 by admin

हिमाल खबरपत्रिका (२४-३० कात्तिक, २०७६) बाट

मनोभावनात्मक एकीकरणको खोजी: मधेशी समुदायको हिमालसँगको सम्बन्ध र समावेशिताको यात्रा ।

नेपालको हिमालयबारे आमजनमा गौरव त छ, तर जानकारी कम । जस्तै, ‘सगरमाथा हाम्रो’ भन्न रुचाउने हामी यस चुलीको आधाउधी उत्तर मोहडा तिब्बत/चीनमा पर्ने तथ्य भुल्दछौं ।

पोखराबाट अन्नपूर्ण शृंखला देखिंदा माछापुच्छ्रे नचिन्ने कोही भएन, तर गङ्गापूर्ण, लमजुङ हिमाल, अन्नपूर्ण १–२–३–४ चुचुरा खुट्याउन हम्मे पर्छ । राजधानी उपत्यकाको ठीक उत्तरमा एक्लो उभिएको सेता पिरामिडको नाम के होला ? (जवाफः लाङटाङ) ।

आमा डबलाम हिमाल (६,८१२ मी.) चुचुरोमा रञ्जित साह । पृष्ठभूमिमा पुमोरी, नुत्से, सगरमाथा, ल्होत्से (बायाँबाट दायाँ)। तस्वीरः पीक प्रमोसन

‘हिमाल कसको ?’ भनी सोध्ने हो भने जवाफ विभिन्न तहमा आउँछन् । कुनै पनि हिमशिखरमाथिको अग्रणी ‘स्वामित्व’ स्वभावतः सदियौंदेखि फेदमा बस्ने समुदायको हुन्छ र हिमालसँग सम्बन्धित बजारको पहिलो आम्दानी पनि उसको सदस्यलाई हुनुपर्दछ । यस धारणाको सबैभन्दा प्रभावकारी प्रयोग खुम्बुका शेर्पामाझ भएको छ ।

अर्को दृष्टिकोणबाट हेर्दा, नेपालका हिमाल सबै क्षेत्रका सबै नागरिकका खजाना हुन्– जसको गौरव गर्न सकिन्छ; जसबाट पर्यटन, ट्रेकिङ, होटल र लज व्यवसायको फाइदा लिन सकिन्छ । परैको हिमालको पनि वरकाले फाइदा लिन सक्दछन्, जस्तै नेपालगञ्जको ट्याक्सीवालाको कैलाश मानसरोवर यात्रीबाट हुने आम्दानी ।

हिमालबारे चाख लोक संस्कृति र आधुनिक अभिव्यक्ति दुवैमा पाइन्छ । किरण खरेलको शब्दमा तारादेवीले गाएकी थिइन्ः

हिमालको काखमा छ सानो मेरो गाउँ

पर्वतकी छोरी हुँ म पार्वती हो नाउँ…

हिमाली क्षेत्रका समुदाय/नागरिकले हिमशिखरलाई आफ्नो ठान्नु स्वाभाविक नै भयो । यस्तै, मध्य पहाडवासीले पनि हिमालको अपनत्व बोध गर्नु स्वाभाविक भयो, चुचुराहरु धेरैजसो पहाडी थलोबाट प्रत्यक्ष देखिनाले र राष्ट्र गाथामा हिमाल र हिमालयको महिमाका कारण ।

तराई–मधेशको रैथाने समुदायमाझ हिमालको अपनत्व राजनीतिक र मानवशास्त्रीय विश्लेषणको विषय हो । हुन सक्छ, तराई–मधेशबाट हिमशृंखलाको दूरी पनि अलि कम उत्साहको कारण हो । यो सँगै, ‘पहाडिया सत्ता’ बाट प्रतिपादित राष्ट्रिय गाथामा हिमालको अधिकतम चर्चा हुनुले पनि अलि दूरी देखिएको हो कि ?

आमा डबलाम हिमाल । तस्वीरः इन्टरनेट

जनकपुर अञ्चल महोत्तरीको जलेश्वरदेखि दोलखाको गौरीशंकर चुचुरोसम्म दक्षिण–उत्तर फैलिएको थियो, तर त्यसले समथरकालाई हिमालसँगको निकटता बसाल्न तात्विक फरक पारेन । किनकि पहाड–मधेश–हिमालबीच यातायात सुविधा थिएन र ‘हिमालय त काठमाडौं केन्द्रित राज्यको’ भन्ने सुषुप्त धारणा छँदैथियो ।

आजभोलि समथरबाट पहिला जति हिमाल पनि देखिंदैन, गङ्गा मैदानको वायु प्रदूषणका कारण तुवाँलोरहित मौसम विरलै पाइने हुनाले । नत्र सर्लाही र रौतहटबाट दूर उत्तर क्षितिजमा लाङटाङ उभिएको नदेखिने होइन, चितवनबाट अन्नपूर्ण र गणेश हिमाल, कपिलवस्तुबाट अन्नपूर्ण साउथ् ।

आज मोटरबाटोको विस्तारले हिमालको भूगोललाई तराई भूगोल निकट ल्याइदिएको छ । मध्य र पूर्व नेपालका धेरै क्षेत्रमा आज मधेशबाट एकै दिनको यात्रामै पहाड छिचोल्दै हिमाली क्षेत्र पुग्न सकिन्छ । जनकपुरबाट सडक मार्ग हुँदै कार्यलुङ्ग र नुम्बुर हिमालको फेदमा रहेको फाप्लु/सल्लेरी एक दिनमै पुगिन्छ ।

उता राज्य जति समावेशी बन्दै गयो, उति नै नेपाल राज्यको गाथाले आफ्नो स्वाभिमान र चिनारीसँग गाँसेको हिमाली शृंखलालाई एक–एक सीमान्तकृत समुदायले समेत ग्रहण गर्नेछन्। र त्यतिवेला नेपालको ‘मनोभावनात्मक’ एकीकरण पूरा भएको हामी भन्न सकौंला।

मधेशवासी र हिमशृंखलाबीचको भौगोलिक दूरी ह्वात्तै घटेको छ भने भावनात्मक दूरी अझै केही बाँकी रहेको देखिन्छ । नयाँ संविधान अन्तर्गतको सामाजिक न्याय र समावेशिताको यात्रामा हरेक तप्का, क्षेत्र र समुदायका नागरिकले समानता दाबी गर्न सक्ने अधिकार प्राप्त छ ।

उता राज्य जति समावेशी बन्दै भयो, उति नै नेपाल राज्यको गाथाले आफ्नो स्वाभिमान र चिनारीसँग गाँसेको हिमाली शृंखलालाई एक–एक सीमान्तकृत समुदायले समेत ग्रहण गर्नेछन् । र त्यतिवेला नेपालको ‘मनोभावनात्मक’ एकीकरण पूरा भएको हामी भन्न सकौंला ।

गजबको कुरा, जनकपुरका साइकलयात्री रञ्जित साह (३१) गएको २७ भदौमा साइकलबाटै सगरमाथा आधारशिविर पुगे । पानपसल चलाएर गुजारा चलाउने उनले जनकपुरबाट आधारशिविरको यात्रा १८ दिनमा पूरा गरेका थिए । यो उत्साह जगाउने खबर आउन नपाउँदै साहले १२ कात्तिकमा पर्वतारोहीहरुमाझ कठिन मानिने चुचुरो आमा डबलामको सफल आरोहण गरे ।

यस अवधिमा धेरैजसो विश्व र नेपाली मिडियाको ध्यान निर्मल पुर्जाले सात महीनाकै अवधिमा ८००० मी. भन्दा अग्ला १४ हिमालको आरोहण गरेको कीर्तिमानमा थियो । पुर्जाले भोटको शिशापाङमा शिखर आरोहण गरेको भोलिपल्ट साहले आमा डबलामको चुचुरोमा टेकेका थिए ।

जसरी पश्चिमा पर्वतारोहीहरू पुर्जाको कीर्तिमानसामु अवाक् परे र बधाईका शब्द धेरै खर्चेनन्, त्यस्तै नेपाली मिडिया र विचार निर्माणकर्ताले पनि साहको कीर्तिमानको पर्याप्त आकलन गरेको देखिएन — आमा डबलाम आफैंमा अग्लो र कठिन चुचुरो हो भनी नबुझेर होला ।

रञ्जित साहको हिमाल आरोहण अतुलनीय छ । एक त गैरपर्वतारोही, त्यो पनि भञ्ज्याङ–बेंसी नगरेका समथरका नागरिकले जसरी सजिलै हिमशिखर चुमे । अर्को, उनको आरोहणले तराई–मधेशको हिमालसँगको दूरी घटाउने जबर्जस्त सन्देश दिएको छ । अतः १४ कात्तिकमा मैले यसरी ट्वीट गरें:

“जनकपुरका रञ्जित साह पुगे गजबको गन्तव्य – आमा डबलामको ६,८१२ मी. चुचुरो, मङ्गलवार बिहान ७ बजे । अघिल्लो दिन मात्र निर्मल पुर्जाको १४ चुचुराको अभियान सफल भएको । विश्व पर्वतारोहणमा नेपालीले पारे आफ्नै छाप, नेपालको हिमाल सबैको ।”

प्रतिकृया दिनुहोस

Post navigation

Previous Post:

Speaking Truth To Power

Next Post:

लौ आयो ‘लोक परिकारमाला’!

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

About


Kanak Mani Dixit, 66, is a writer and journalist as well as a civil rights and democracy activist. He is a campaigner for open urban spaces, and is also active in the conservation of built heritage.

Tweets by KanakManiDixit

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk
Dekheko Muluk
© 2022 Kanak Mani Dixit | Built using WordPress and SuperbThemes