Skip to content

Kanak Mani Dixit

  • Home
  • About
  • हिमाल खबरपत्रिका
    • उकालो लाग्दा
  • Nepali Times
    • On the way up
  • Himal Southasian
    • HIMAL
  • Others
    • Articles about Kanak Mani Dixit
    • नागरिक
    • Scroll.in
    • The Kathmandu Post
    • The Rising Nepal
    • Podcasts
  • Books
    • Adventures of a Nepali Frog
  • Petitions
  • Videos
    • Saglo Samaj

नेपालीले बनाएको र पाएको

July 23, 2021 by admin

हिमाल खबरपत्रिका (१–१५ वैशाख २०६९) बाट

वैशाखमा हुनलागेको संयुक्त राष्ट्रसंघका महासचिव बान कि–मुनको भ्रमण स्थगित भएकोमा ठूलै आरोपको सुनामी खेप्नु प/यो— कुलचन्द्र गौतम, सुबोधराज प्याकुरेल र यो स्तम्भकारले । बानको नेपाल भ्रमणको औचित्यबारे अन्यत्र छलफल भइसकेकाले यहाँ खाली लुम्बिनीको स्वामित्वबाट नेपालले कति राष्ट्रवादी गर्व गर्ने भन्नेबारे चर्चा गर्छु ।

लुम्बिनीमा नेपालको पूर्ण स्वामित्व छ । सम्राट अशोकले २३०० वर्षअघि ‘लुम्बिनी ग्रामे’मा आएर पाली भाषा, ब्राह्मीलिपिमा यो कुरा प्रष्ट लेखिदिएका छन् । इतिहासका पानामा दक्षिण एशियामै पहिलो नामकरण गरिएको त्यो गाउँ समयक्रममा खण्डहर र जङ्गलमा परिणत भयो र बडाहाकिम खड्गशमशेरको उत्खनन्पछि फेरि संसारसामु पेश भयो । सौभाग्यवश यो क्षेत्र सेन राज्य हुँदै नेपालको भूभागमा पर्न गयो ।

बान कि–मुन वैशाखमै नेपाल नआउँदा नेपालको राष्ट्र गौरवमै आँच आएको ठानिनु र शान्ति प्रक्रिया नटुंगिएको सन्दर्भमा उनी आउँदा ठीक सन्देश जाँदैन भन्नेहरूलाई ‘अराष्ट्रियतत्व’ सम्मको संज्ञा दिनु पछाडि तीनथरी मानसिकताले काम गरेको छ— लुम्बिनीको इतिहासबारे ज्ञानको कमी र भारतले चाहेर पनि लुम्बिनीलाई ‘आफ्नो’ भन्न सक्दैन भन्ने आत्मविश्वासको अभाव हुनु; लुम्बिनीको अर्थ र गरिमा नबुझनु; र, अध्यात्म र धर्म नभई उग्र–राष्ट्रवादको आँखाले लुम्बिनीलाई हेर्नु । सतही राष्ट्रवादले नेपालको गौरव र लुम्बिनीको अर्थ बुझन सक्दैन, र लुम्बिनी नेपालमा हुनुलाई नै आफ्नो कीर्तिको उपज ठान्दछ । मानौं, लुम्बिनी हामीले नै बनाएको हो; न कि इतिहासले हामीलाई सुम्पेको, जसको हामीले फाइदा लिन, गर्व गर्न र विश्वको नासोको रूपमा संरक्षण गर्न सकौं ।

आफूले धेरै कुरा बनाउन नसकेकोमा हामी नेपालीलाई हीनताबोध भएको हुनुपर्दछ, त्यसैले इतिहास, भूगोल र भूगर्भले सुम्पेका स्थल अथवा वस्तुलाई लिएर हामी धेरै गर्व गर्दछौं । लुम्बिनी मानव इतिहासले हामीलाई सुम्पेको हो, सगरमाथाको उचाइ अर्बा वर्षअघि उपमहाद्वीपीय चट्टानी ‘प्लेट’ले एशियाली प्लेटलाई ठक्कर दिँदा माथि उठेको हो । सगरमाथाको दक्षिणी मोहडा नेपाली भूभागमा पर्दछ भने हामीले यसबाट सन्तुष्टि लिनुपर्दछ; यसको सांस्कृतिक, आर्थिक, पर्यटकीय फाइदा उठाउनुपर्दछ । हाम्रो आफ्नो सीप, शिल्प, दिमागको प्रयोग विना संयोगले हात परेको वस्तु वा क्षेत्रलाई हो न हो आफैंले आविष्कार गरे जस्तो गरेर उग्रराष्ट्रवादी अहंकार प्रदर्शन गर्नु शरमको कुरा हो ।

हामीले गर्व गर्ने त्यो कुरामा हो, जसमा हामीमध्ये कसैको अथवा नेपाल राज्य बनेदेखिका हाम्रा पूर्वजको संलग्नता छ । दिमागको खेल, हातको सीप र समुदायको उत्पत्तिका क्रममा अगाडि आएका मौलिक रीतिरिवाज वा चालचलनलाई वास्तविक रूपमा ‘नेपालमा बनेको’ भन्न मिल्छ । यस अर्थमा लुम्बिनी र सगरमाथा/चोमोलोङ्मा ‘नेपालले पाएको’ हो । त्यसैले यिनबारे हाम्रो धारणा अहङ्कारी राष्ट्रवाद भन्दा पनि उत्तरदायित्वबोध र सन्तुष्टिको हुनुपर्दछ । दायित्वको कुरा गर्दा भगवान बुद्धको जन्मथलोलाई विकृत हुन नदिनु र हाम्रोपट्टिको सगरमाथाको मोहडालाई वातावरणीय प्रदूषणबाट बचाउनु हाम्रो अठोट हुनुपर्दछ ।

नेपालीले बनाएको सबैभन्दा सुन्दर ‘वस्तु’ नेपाल हो । अरूहरूले समथरमा उपनिवेश बनाए, मूलतः बन्दूकको भरमा । पृथ्वीनारायणले संसारकै सबैभन्दा विकट भूगोलमा त्यो पनि पूर्व–पश्चिम फैलिएको राष्ट्र–राज्य निर्माण गरे, जबकि युरोपमै पनि पहिलो पटक त्यही बेला ‘नेशन–स्टेट’ को खाका बन्दैथियो । पृथ्वीनारायणले बन्दूकको प्रयोग त गरे तर त्यसका साथै कूटनीति, पारिवारिक सम्बन्ध, रणनीतिक चातुर्य आदिको पनि उपयोग गरे । दक्षिण एशियाको सबैभन्दा पुरानो राष्ट्र–राज्य हुन पुग्यो हाम्रो नेपाल । इतिहासकालमा नेपाली हुनुको फाइदा मुलुकवासीले भोग गर्न पाएनन्, तर आधुनिक युगमा लोकतन्त्रले समावेशी समृद्धिको ढोका खोलिदिएको छ, दक्षिण एशियाको कुनै पनि कुनाभन्दा बढी सम्भावना नेपालको छ । नेपाल राज्यले यसरी ढिलै भए पनि भविष्य निर्माणको सम्भावना दिलाएको न ऐतिहासिक संयोगले हो, न त कुनै प्राकृतिक प्रक्रियाले । यो त थियो, एउटा नेपाली नागरिक पृथ्वीनारायणको कर्मको उपज ।

मिश्रित बसोबास भएको नेपाली गाउँघरमा ऐतिहासिक कालदेखि प्राकृतिक स्रोतसाधनको संरक्षण–उपयोगमा संसारमै उत्कृष्ट सामुदायिक सहकार्य हुँदैआएको छ । सिंचाइ, गाउँघर व्यवस्थापन वा सामुदायिक वनमा नेपाली नागरिकहरूको सहकार्य उत्कृष्ट छ । यसै क्षेत्रको अनुसन्धानको आडमा समाजशास्त्री एलिनर अस्ट्रम्लाई सन् २०१० को अर्थशास्त्रको नोबल पुरस्कार प्राप्त भयो । नेपाली समुदायको यो विशेष सहभागितामूलक क्षमता एउटा व्यक्तिको नभई पुस्तौंपुस्ताको योगदानको मानव आविष्कार हो । यस्तो आविष्कारको राष्ट्रिय उपलब्धि भनेर सगर्व प्रचार गर्न सकिन्छ । नेपाल बनेपछिको कसैको हातको करामत, दिमागको वैचारिक योगदान र पुस्तौंपुस्ताको उत्पादन, सबैप्रति नेपालीको नाताले गर्व गर्न कसले रोक्ने ? नेपाल बन्नुअघिको केही आर्जन छ भने दक्षिण एशियाली, एशियाली या विश्ववासीको रूपमा गर्व गरे वा सन्तुष्टि लिए भयो ।

मन्दिरहरूको शिखर शैली गंगा मैदानबाट नेपाल आयो, तर काठमाडौं उपत्यकाको प्यागोडा शैलीको मन्दिर अनि झिगटीका छाना, ढुंगेधारा हाम्रा पुर्खाको आविष्कार हुन् । यस्तै लिच्छवि र मल्लकालीन काठ, ढुंगा र ढलोटका मूर्ति हाम्रो मौलिकता र पहिचान भएको सम्पदा हुन् । खुकुरीको विशेष आकारमा विज्ञान झ्ल्कन्छ । यो पनि नेपाली सीप र हातको आविष्कार हो ।

इतिहासका धेरै कुरालाई हामी आफ्नो भनेर गर्व गर्न सक्छौं भने तीन शताब्दी भयो, नेपालबाट आफ्नै लागि या संसारको लागि हामीले धेरै कुरा दिनसकेका छैनौं । बन्द समाज, अधिनायकवाद र अस्थिरताले आजैसम्म पनि हाम्रो अध्ययन, समाजशास्त्रीय चिन्तन सबै कुरालाई हिर्काएको छ । कहिले राणाकाल, कहिले पञ्चायतकाल, कहिले ‘जनयुद्ध’ काल सबैले नेपाली ‘जिनियस’ लाई छेकिदिए, र हामी विना चमत्कार, विना आविष्कार गिनिज बूक, परापूर्व इतिहास तथा भूगोलको भरमा आफ्नो राष्ट्रिय पहिचान बनाउन लागि प/यौं ।

जब ढिलै भए पनि शान्ति छाउँछ र लोकतन्त्रले जरा गाड्छ, त्यतिबेला समृद्धिले खुट्टा टेक्ने ठाउँ पाउँछ, पठनपाठन अघि बढ्छ र सिर्जना र आविष्कारको आनन्ददायी सुनामी आउनेछ । त्यतिबेला हामी आफूले पाएकोमा होइन बनाएकोमा गर्व गर्न थाल्नेछौं ।

Post navigation

Previous Post:

जनजाति, मधेसवादी र अन्य

Next Post:

Mountains in large format

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Enter the keyword

About


Kanak Mani Dixit, 67, is a writer and journalist as well as a civil rights and democracy activist. He is a campaigner for open urban spaces, and is also active in the conservation of built heritage.

Tweets by KanakManiDixit

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk
Dekheko Muluk

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk

Blogroll

  • Himal Southasian
  • Madan Puraskar Pustakalaya
  • Spinal Injury Rehabilitation Center
  • हिमाल खबरपत्रिका

Categories

Recent Tweets

Tweets by KanakManiDixit

© 2023 Kanak Mani Dixit | Built using WordPress and SuperbThemes