Skip to content

Kanak Mani Dixit

  • Home
  • About
  • हिमाल खबरपत्रिका
    • उकालो लाग्दा
  • Nepali Times
    • On the way up
  • Himal Southasian
    • HIMAL
  • Others
    • Articles about Kanak Mani Dixit
    • नागरिक
    • Scroll.in
    • The Kathmandu Post
    • The Rising Nepal
    • Podcasts
  • Books
    • Adventures of a Nepali Frog
  • Petitions
  • Videos
    • Saglo Samaj

‘पोस्ट मोर्टेम’

July 6, 2021 by admin

हिमाल खबरपत्रिका (१–१५ असार ,२०६१ )बाट

मुलुकको अवस्था त्यति बिग्रेको छैन, जति त्यस्तो देखिए पनि । यो कुरा यसरी पुष्टि हुन्छः माओवादी, राजा र दलहरूले देशलाई जति तल गिराए पनि अझ्ै झ्र्ने खुड्किला बाँकी नै रहेछन् । तल खस्ने ठाउँ बाँकी हुनु भनेको पाताल नपुगिसकेको प्रमाण हो ।

दरबार र पार्टीहरूबीचको तानातानीकै कुरा गरौँ । दरबारले मनोनीत प्रमको हातमा सरकार सुम्पिएयता देश र जनताको विकास, सुरक्षा, अस्मिता सबै यसरी उँधो लागे; अझ्ै झ्र्ने ठाउँ बाँकी होला र भन्ने लाग्थ्यो । उँभो लाग्ने सङ्केत पनि थियो, किनभने दलहरूले दरबारको मनोमानी विरुद्ध डेढ–डेढ वर्ष एकता कायम राखेकै थिए, र दुई महिना लामो सडक आन्दोलन पनि चानचुने थिएन । फेरि दरबारबाट बोलावट हुँदा सामूहिक भेट दिए मात्र जाने पाँच दलको अडानले पनि राजनीति निमोठिएको देशमा जनप्रतिनिधिको बलको आभास पाइएको थियो । त्यतिबेला अब त गाँठो फुक्ला, जनताको चाहना प्रतिनिधित्व गर्ने दलहरूले सरकार सम्हाल्लान्, संसद र स्थानीय निकायहरू पुनर्वहाली होलान्, राजनीतिले फेरि चलबलाउने मौका पाउला, माओवादीसँग आत्मबलका साथ संवैधानिक पक्षले कसरत गर्न सक्ला– यस्ता आशाहरू जागे । तर होइन, फेरि एउटा अर्को खुड्किला पो ओर्लियो हाम्रो मुलुक !

राजासँगको नागर्जुन रानीवनको निरर्थक सामूहिक भेटको अन्तमा गिरिजाप्रसाद कोइरालाको मुखबाट “श्री ५ ले परेमा एक एक गरी हामीलाई भेटे पनि हुन्छ” भन्ने वाक्य के निक्लेको थियो, श्री ५ ले मौका छोपिहालिबक्स्यो । शाही एकल भेटहरूपछि त्यति संवेदनशीलताका साथ निर्माण गरिएको ‘प्रतिगमन’ विरुद्धको संरचना एक्कासी ध्वस्त हुनपुग्यो । नामुद राजनीतिज्ञ खेलाडी एकै फड्कोमा उच्च सिद्धान्तको चुचुरोबाट विना विचारको व्यावहारिकताको बेसीमा उत्रिए ।

हुनुपर्ने थियो– पाँच पार्टीले सार्वभौम जनताको प्रतिनिधि आफूलाई ठान्दै एक रहेर प्रधानमन्त्रीको लागि अघिल्लो वर्ष सिफारिस गरिएका माधवकुमार नेपालका पछाडि अडिग रहने । नेपाली काङ्ग्रेस, देउवा र कोइरालाबीच बाँडिन गएको सन्दर्भमा संसदको सबैभन्दा ठूलो पार्टी भएकोले सरकार बनाउने सैद्धान्तिक हकवाला पनि एमाले नै थियो । त्यहाँ थियो कोइराला स्वयंलाई आदर्शवादी ‘किङ्गमेकर’ हुने मौका पनि ।

तर “बदलिएको परिस्थिति” मा नेपालको नाम अचम्मसँग बेठिक हुन गयो काङ्ग्रेसी अवसरवादीहरूका लागि । कम्युनिष्ट नेतालाई प्रधानमन्त्री बनाउँदा विदेशीहरूले रुचाउँदैन भन्ने तर्क पनि सुनियो तर देशको प्रधानमन्त्री विदेशीले छान्ने त होइन । “राजाले केही गरे पनि माधवकुमार नेपाललाई मान्दैनन्” तर्कको त गतिलो जवाफ हाजिर थियो– त्यसैले पनि नेपाललाई नै सिफारिस गर्नु उचित थियो । दरबारलाई तर्क गर्ने ठाउँ नै नदिइकन अधिकार र शक्ति पार्टी र जनतामा छ भन्ने कुरा स्पष्ट भइहाल्थ्यो, नजिर बनिहाल्थ्यो ।

‘फेट् अकम्प्ली’

राजालाई एक्लै भेट्न जानुअघि कोइरालाको तर्क थियो, प्रधानमन्त्रीको छनोटभन्दा महŒवपूर्ण जनताको सार्वभौम सम्पन्नताबारे स्वीकारोक्ति । तर राजाबाट कुनै त्यस्तो वक्तव्य आउला भन्ने आशा कसैको थिएन । पाँच पार्टीले विघटित प्रतिनिधिसभाको बहुमत आफूसँग भएको ‘अधिकार’मार्फत् चुनेको भन्दा बढी शक्ति र विश्वसनीयता अरू कसैको हुनै सक्तैन थियो । र, त्यस्तो छनोट राजालाई सुझवको रूपमा चढाउने होइन कि, ‘फेट् अकम्प्ली’ (बदल्न नमिल्ने निर्णय) गरी जानकारी मात्र दिने । यसको लागि नारायणहिटीमा ‘दर्शन भेट’ नमिले विज्ञप्तिमार्फत् पाँच दलले आफैँ घोषणा गर्ने । यसो गर्दा कोइरालाको चाहनाको जनताको सार्वभौम सम्पन्नता आफैँ स्वतःसिद्ध हुनेथियो ।

राजाको कदम विरुद्धको डेढ वर्षको सङ्घर्ष र दुई महिनाको सडक आन्दोलनको लक्ष्यप्राप्ति त्यस्तै घोषणामार्फत् हुनेथियो । धेरै चोट खपेको मुलुकले सन्तुलित परिवर्तन पाउन सक्ने अवस्था थियो, २०४७ सालको संविधान अन्तर्गत यसलाई सच्याउँदै, समाजलाई अगाडि बढाउने । तर त्यस्तो सन्तुलित अग्रगमनको सम्भावना अहिलेलाई बिथोलियो । अब त देश अप्रत्याशित र अभ्यास नगरेको क्रियाकलापतिर धकेलिएला जस्तो छ । पछि के के हुँदै जाला, तर अहिले नै यति भने भइसक्यो– ‘प्रतिगमन’ विरुद्ध सँगालेको उर्जा खेर गयो, जनआस्थामा आघात पुग्यो । पार्टीहरूमा गम्भीरता छैन, आफैँ शासन चलाउने क्षमता छैन भन्नेहरूलाई “खुच्चिङ्ग” भन्ने मौका पनि मिल्यो ।

कोइरालाको त ‘मिस्क्याल्कुलेशन्’ भएको देखिन्छ । अनि राजा ज्ञानेन्द्रको भूमिकालाई कसरी मूल्याङ्कन गर्ने ? कुनै बेला आशा त के थियो भने पार्टीहरू बीचको होडबाजी, तानातानी र गैर सैद्धान्तिक क्रियाकलापका बीच गम्भीर सोचतर्फ डो¥याउने काम संवैधानिक राजाको हो र उनले त्यसो गर्नेछन् । गिरिजाप्रसाद कोइराला र माधव नेपालबीच अस्वस्थ प्रतिस्पर्धा हुन गए समन्वय ल्याउने काम गैरराजनीतिक दरबारको थियो । यसैले त संवैधानिक राजालाई नेपालको राजनीतिको “इन्स्टिच्युसन अफ लास्ट रिसोर्ट” भनिएको थियो । तर पार्टी–पार्टी र नेता–नेता बीच आएको फाटोलाई मिलाउन खोज्नुको साटो राजा ज्ञानेन्द्रले फाइदा लिने या झ्न् चर्काइदिने बाटो लिएको देखियो । ‘संवैधानिक’ को परिभाषा नारायणहिटी दरबारले आफूखुशी गरिदियो, जो कुनै पनि देशको माटो सुहाउँदो छैन ।

जनता दुःखी छ । दरबारले तत्कालै केही भूलसुधार गर्ने हो भने यतिबेला आफ्नो स्वार्थसँग मिल्दोजुल्दो कानूनी प्रवाधान वा नजिर नखोजी; मानवीय सिद्धान्तकै आधारमा राजनीतिक निकास दिनुपर्ने हुन्छ । शेरबहादुर देउवा प्रधानमन्त्री भएको सरकारमा यदि नेकपा (एमाले) र अरू दलहरू सामेल हुने नै हो भने दरबारले आफ्नो सङ्कुचित भावना अनुरुपको छेकबार उघारेर मन्त्रिमण्डललाई पूर्ण अधिकारसम्पन्न बनाउनुपर्छ । त्यतिबेला नेपाली काङ्ग्रेसले संसदमा हुने गरेको जस्तो ‘लयल अपोजिशन्’ को भूमिका खेल्नेछ । यस्तो प्रक्रिया आफैँमा अर्ध लोकतान्त्रिक भए पनि सिद्धान्तमा अलि बढी अड्न बाध्य हुने सरकार हामी सामु हुनेछ । तर प्रश्न फेरि नारायणहिटीकै ढोकामा गएर अड्किन पुग्छ । के राजा ज्ञानेन्द्रको शेरबहादुर देउवालाई अधिकारसम्पन्न बनाउने चाहना होला, एक्काइसौँ शताब्दीको प्रधानमन्त्री जो देखिन्छन् पनि र सुनिन्छन् पनि ?

Post navigation

Previous Post:

Nepal’s tarnished image

Next Post:

हिलोमा उम्रेको संविधान, उहाँ र यहाँ

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Enter the keyword

About


Kanak Mani Dixit, 67, is a writer and journalist as well as a civil rights and democracy activist. He is a campaigner for open urban spaces, and is also active in the conservation of built heritage.

Tweets by KanakManiDixit

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk
Dekheko Muluk

Books by Kanak Mani Dixit

Peace Politics of Nepal
Dekheko Muluk

Blogroll

  • Himal Southasian
  • Madan Puraskar Pustakalaya
  • Spinal Injury Rehabilitation Center
  • हिमाल खबरपत्रिका

Categories

Recent Tweets

Tweets by KanakManiDixit

© 2023 Kanak Mani Dixit | Built using WordPress and SuperbThemes